شاخص بورس نیازمند تعمیرات اساسی:کارهایی که برای فطانت فرد روی زمین مانده

شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص درآمد کل که با نماد تدپیکسTEDPIXنشان داده می شود از فروردین 1377 در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است.

این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزن‌دهی و محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت است و تنها تفاوت میان آن دو در شیوه تعدیل آن‌ها است به گونه‌ای که این شاخص در زمان پرداخت سود نقدی هم تعدیل می‌شود. به عبارت دیگر شاخص کل نشان دهنده بازده کل کسب شده از سرمایه‌گذاری است در حالی که شاخص کل قیمت فقط بازده حاصل از تغییرات قیمت یا سود سرمایه‌ای را نشان می‌دهد.

گفتنی است ، شاخص کل بورس با روش محاسباتی جدید، از اوایل سال 1387با پیشنهاد سازمان بورس و اوراق بهادار و تصویب شورای عالی بورس در بورس رونمایی شد.در راستای اجرای بند 3 مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار در تاریخ هشتم مرداد 86، مقرراتی برای تغییر در محاسبه شاخص بورس به پیشنهاد هیات مدیره سازمان بورس به تصویب رسید و در تاریخ 30 اردیبهشت 1387 در 10 ماده و 3 تبصره دستورالعمل نحوه تغییر شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید به بورس ابلاغ شد.

بر اساس این مصوبه، شورای عالی بورس اقدام به انتشار مقررات اجرایی نحوه تغییر در شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید در بازار سهام کرد و در روز 16 آذرماه، شاخص قیمت و دیگر شاخص‌های بورسی تغییراتی نسبت به گذشته پیدا کردند.به طوری که شاخص بازده نقدی و قیمت از سال 87 به عنوان شاخص کل در بورس معرفی شد و تاکنون به جای شاخص قیمت، شاخص کل بورس در هر روز معاملاتی در کنار شاخص صنعت، شاخص بازار اول، شاخص بازار دوم و شاخص آزاد شناور و شاخص 30 شرکت بزرگ در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه و منتشر می شود.

نماگرTEDPIXبرخلاف شاخص قبلی یعنیTEPIXنه تنها از نظر قیمت ها بلكه از محل سود تقسیمی شركت ها نیز تعدیل می شود به عبارتی سود 7 ساله کل سهام شرکت بورسی در این شاخص افزوده می شوذ. به عبارت ساده تر شاخص بورس تهران هیچ گاه صفر نمی شود حتی اگر قیمت همه سهم ها صفر شوند.از سویی دیگر براساس فرمول فعلی، ارزش کل سهام هر شركتی در احتساب رقم شاخص کل اعمال می شود و این در حالی است که در اكثر شركت های بزرگ میزان سهام شناور آزاد آنها(سهام در دست مردم) بسیار پایین است.

گاهی اوقات این شائبه در بازار سهام بوجود آمده که ناظر بازار با روی آوردن به توقف چند باره نماد معاملاتی برخی شركت های بزرگ در شرایط تشدید فروش سهام در بازار، برای حفظ شاخص کل و جلوگیری از ریزش یکباره آن از طریق این شیوه به تکاپو افتاده است.اغلب سرمایه گذاران معتقدند:در حالی که شاخص بورس از شش ماه گذشته تا کنون حدود 20 درصد افت کرده اما اكثر فعالان بازار سهام حتی در بعضی سهم ها تا 60 در صد زیان نیز مواجه هستند. جالب تر از همه اینکه نمایان شدن تورم جامعه در بورس به عنوان رشد بازار در نظر گرفته می شود. براساس فرمول کنونی و انباشته شدن سود سال های متوالی در رقم این نماگر، به روشنی می توان انتظار داشت که شیب شاخص کل بورس در اقتصاد تورمی ایران به سمت بی نهایت میل خواهد کرد.

در این زمینه علی سلیمانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه در گفتگو با "جهان اقتصاد" محاسبه شاخص کل بورس بر مبنای چندین فاکتور ناصحیح را دلیل اصلی عدم مطابقت این نماگر با واقعیات بازار سهام می داند و می گوید: یکی از فاکتورهای اصلی در محاسبه شاخص کل بازده نقدی و قیمت، نادیده گرفتن وزن دقیق سهام شناور شرکت ها است. آنچه که عموم سهامداران برای آن در بورس سرمایه گذاری می کنند به مثابه کیک بزرگی است که میان مردم و دولت تسهیم می شود. چنانچه آن بخش از کیک سرمایه گذاری تنها برای دولت بزرگتر شود نباید به اسم فرهنگ سهامداری و تشویق مردم برای ورود به بازار سرمایه انتظار بالایی داشت.وی افزود: در حالیکه تنها 6 درصد از کل سهام هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس در بازار سهام میان اشخاص اغلب حقوقی و شبه دولتی دست به دست می شود می بینیم که با دو برابر شدن قیمت هر سهم این شرکت، به اندازه ارزش معاملات نیمی از شرکت های حاضر در بورس، شاخص کل این بازار صعودی می شود.به باور سلیمانی اگر فرض کنیم که 99 درصد از دارایی های بازار سهام در دست اشخاص حقیقی است، رشد 100 درصدی قیمت سهام هلدینگ خلیج فارس نفعی برای مردم ندارد.

کارشناس ارشد بازار سرمایه با بیان اینکه سرمایه گذاران در بورس به اندازه شهام شناور موجود در بازار بازدهی کسب می کنند، عنوان کرد: نخستین عامل مهم در ساختن شاخص حدید، توجه به سهام شناور شرکت ها است و آنچه که در واقعیت بازار سهام میان خریداران و فروشندگان دست به دست می شود. نه اینکه به اندازه ارزش کل بازار سهام شرکت ها، شاخص بورس نوسان کند.به باور وی نوسان قیمت سهام برخی شرکت ها تا 50 درصد هم روی شاخص بورس تاثیرگذار است اما در سبد دارایی های سرمایه گذاران حتی تا 50 درصد هم اثرگذاری ندارد.وی افزود: اگر روند نوسان قیمت سهام "فارس" با 3 درصد نوسان مثبت و منفی تغییر کند می تواند بر روی شاخص کل بورس تا 350 واحد اثرگذار باشد. از این موضوع هیچ کس خوشحال نخواهد بود زیرا در پرتفوی هیچ سرمایه گذاری تاثیر آنچنانی بر جای نمیگذارد.فرض کنید شرکتی با ارزش بازار هزار میلیارد تومانی که 100 درصد سهام آن در بازار شناور است با شرکتی که تنها 10 درصد سهام شناور دارد و در عین حال ارزش بازار 10 هزار میلیارد تومانی را تجربه می کند با یک نسبت مشخص در پرتفوی تعدادی سهامدار وجود دارد.

اما برآیند شاخص بر اساس تعدیل قیمت سهام این 2 شرکت نشان می دهد که یک شرکت در 10 درصد و شرکت دیگر در 90 درصد وزن شاخص بورس تاثیرگذار است.هر یک از این شرکت ها چنانچه با رشد 4 درصدی قیمت سهام مواجه شوند برای بازده پرتفوی سهامداران مذکور به یک نسبت همگن خواهد بود اما به محض رشد قیمت سهام شرکت اول در بالاترین دامنه نوسان قیمتی، تاثیر 0.4 درصدی را بر جای خواهد گذاشت اما شرکت دوم در چنین وضعیتی تاثیر 3.5 درصدی را بر روی ای نماگر ایجاد خواهد کرد.به عبارتی بهتر بازدهی این دو دارایی برای مردم یکسان است اما براش اخص همگن نیست.سلیمانی در ادامه افزود: گاهی اوقات در بازار سهام دیده شده همسو با موج های خبری یا زمزمه های تحلیلگران تکنیکالیست مبنی بر لزوم شکسته شدن محدوده های حمایتی یا مقاومتی شاخص کل بورس، متولی بازار سرمایه در پشت پرده با حقوقی ها و یا نهادهای عمومی بزرگ که از حجم وسیعی از سهام برخوردارند و یا اینکه سهام چندانی از شرکت های آنها در دست مردم نیست، درخواست انجام معامله بلوکی در بالاترین حد نوسان قیمت و به اندازه حجم مبنا با هدف نگه داشتن شاخص کل بورس از افت بیشتر بویژه در شرایط رکودی و فرسایشی بازار می کند. در حالیکه این اتفاق در معاملات بلوکی معمولا بر اساس انجام معامله در محدوده رقم صفر تابلوی معاملات بورس صورت می گیرد.

سلیمانی خطاب به رئیس جدید سازمان بورس گفت: رفتار معامله گران بازار سهام همواره در حالی با عباراتی همچون رفتار گله ای یا توده وار مورد انتقاد متولیان بورس قرار می گیرد که در مقابل هیچ اراده ای برای افزایش نحوه گزلرشگری و انتشار اطلاعات شرکت ها در بازار سهام صورت نمی گیرد.تکیه وزیر اقتصاد یا رییس سازمان بورس به حرکت شاخص امری بیهوده بوده چرا که متولیان بازار می بایست تمام تلاش خود را برای افزایش درآمد سهام در بورس متمرکز کنند.چنانچه متولیان سازمان خود انتظام بورس به دنبال تکرار قصه بورس در اوایل دهه 70 و 80 باشند بطور حتم نشان از سر و ته گرفتن نقشه راه در این بازار مکاره است.کارشناس سرمایه گذاری شرکت کارگزاری فارابی با بیان اینکه رییس سازمان بورس می بایست در راستای افزایش شفافیت اطلاعاتی در بازار سرمایه بجنهگد، عنوان کرد: انجام معاملات بر اساس اطلاعات نهانی از بدترین اقداماتی است که در بورس های پیشرفته دنیا شدیدترین مجازات ها را برای آن در نظر گرفته اند.

در ایالات متحده امریکا برای قتل عمد محکومیت 30 ساله زندان در نظر گرفته می شود اما برای انجام معاملات بورس بر اساس اطلاعات نهانی، فرد خاطی به 50 سال زندان محکوم می شود.وی افزود: بورس ایران هنوز برای خیل عظیمی از نخبگان جامعه و حتی عموم مردم ناشناخته بوده و از عدم اعتماد به این بازار و لزوم تکیه بر اخبار رانت محور برای حضور در بورس دم می زنند. چنین دیدگاهی نشان می دهد که رییس سازمان بورس کار خود را به خوبی انجام نداده است.سلیمانی تکیه بر شاخص واقعی و عدم دستکاری آن را بهترین اقدام برای به تعادل رسانیدن هرچه زودتر بازار اعلام کرد و افزود: اینکه برای حدود 8 ماه صنعت پیشرو و اصلی بازار با توقف نماد معاملاتی شرکت های هم گروه خود مواجه باشد با واقعیت های بازار سرمایه در تناقض است.اینکه یک سهم پالایشی با رقم 100 تومان در بورس کشف قیمت می شود اما در فرصت کوتاهی تا 1800 تومان افزایش می یابد نشان می دهد که فلسفه ورود این شرکت و صنعت به بازار سرمایه از اساس غلط بوده است.

بازی با معاملات بلوکی و یا باز و بسته کردن نمادهای معاملاتی شرکت ها با هدف مهندسی شاخص و از سویی دیگر بلاتکلیفی چندین ماهه سهامداران با توقف طولانی مدت نماد های معاملاتی، بدترین اقداماتی است که می تواند رییس سازمان بورس برای بازار سرمایه رقم بزند.این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر لزوم محاسبه شاخص قیمتی در بورس، گفت: اینکه سود نقدی مجامع شرکت ها بلافاصله در شاخص کل محاسبه می شود اما از آنطرف پرداخت آن تا 8 ماه طول بکشد و از سویی دیگر در مقایسه با تورم روز جامعه از ارزش بازدهی کمی برخوردار شود نمی تواند به واقعی شدت شاخص کل بورس کمکی کند.وی ادامه داد: سازمان بورس می بایست اقداماتی را فراهم کند که وقتی شرکت ها سود خود را به حساب سهامداران واریز کردند، بلافاصله بر روی شاخص کل تعدیل شود و یا اینکه در کنار آن نماگری برای قیمت سهام تعریف و محاسبه شود. در این بین حتی شاخص نرخ سود پرداختی متناسب با نرخ سود بانکی نیز می تواند تنزیل و منتشر شود.

به باور وی اینکه ضرورت دارد حجم مبنا برای بازار سهام وجود داشته باشد و یا اینکه توقف نمادهای معاملاتی تا زمانی نامشخص ادامه داشته باشد همگی ناشی از بلاتکلیفی و عدم شفافیت در بازار سرمایه است.سلیمانی دستکاری قیمتی و هرگونه اقدام ناگزیر برای تغییر در سود آوری شرکت ها از طریق بودجه های برآوردی با هدف حمایت از بازار سرمایه را خطرناک ترین اقدام برای متولیان بازار سرمایه اعلام کرد و افزود: چنانچه شفافیت اطلاعاتی در بازار سهام بطور گسترده و مستمر ادامه داشته باشد، پدیده ای به نام حباب قیمت بوجود نخواهد آمد. از طرفی عدم دستکاری در نماگرها و فرآیند های روزانه بازار به ایجاد اتحاد عمومی و عدم تحریک فروشندگان سهام خواهد انجامید. در بحران سال 2008 میلادی، با وجود ریزش شدید بورس های دنیا اما هیچ ایستادگی در مقابل روند بازار صورت نگرفت تا اینکه امروز قیمت سهام در همان بازارها نسبت به قبل با رشد 3 برابری مواجه شده است. اینکه پس از چند روز حمایت از بورس، شاخص ها با ریزش شدید مواجه شوند نه تنها رییس سازمان بورس از سوی بازار به تمسخر گرفته می شود بلکه سایر اقدام های متولیان بازار سرمایه براحتی از سوی فعالان بازار سرمایه هضم نخواهد شد.