روزهای آخر سال 1393 مصادف شد با یکی از سخت ترین روزهای فعالان بازار بورس تهران، چرا که در این دوره شرکتهای فعال در صنعت پالایشگاهی که متوسط 8 ماه با بسته بودن نمادشان، سهامدارانشان را خسته کرده بودند ناگهان با ارایه بودجه هایی با مفروضاتی بعضا بسیار متفاوت و عجیب، آمادگی شان را برای بازگشایی اعلام کردند.
این در حالی بود که در بعضی از شرکتها فاصله زمانی انتشار این مفروضات و بازگشایی به چند ساعت رسید و تحلیلگران فرصتی برای تجزیه و تحلیل صورتهای مالی ارایه شده توسط این شرکتها را نداشتند. لذا در روز بازگشایی بازار شاهد ریزش متوسط 50% قیمت سهام این شرکتها بود.
پس از این بازگشایی و همگام با رشد نسبتا سریع قیمت نفت، بازار به تدریج با بررسی عمیق تر قیمتهای جهانی و ارایه شده در بودجه این شرکتها به وجود پتانسیلهایی برای تعدیلات مثبت آتی پی برد. مطرح شدن بحث افزایش کرک اسپردها در سراسر جهان مخصوصا در پالایشگاههای کشور آمریکا، و انتشار مقالاتی در سایتهای معتبر جهانی در مورد رشد سود آوری پالایشگاهها، بررسی مقوله کرک اسپرد و بررسی تاثیرش بر سود آوری پالایشگاهها را ضروروی جلوه می دهد. در مطلب زیر سعی شده تا بیانی ساده و قابل فهم به بررسی این نسبت پرداخته و نکاتی را راجع به پالایشگاههای فعال در کشور ارایه دهد.
کرک اسپرد - Crack spread - یک کلمه پر کاربرد در صنعت پالایش نفت و فرآورده های نفتی است که به فاصله بهای یک بشکه محصول تولیدی پالایشگاهی و یک بشکه نفت خام دریافتی توسط پالایشگاههای فعال در سراسر جهان، اشاره دارد.
برای مثال اگر بهای هر بشکه نفت خام دریافتی توسط پالایشگاه نفت آبادان 106 دلار باشد و این پالایشگاه اقدام به فروش هر بشکه نفت گاز به بهای هر بشکه 116 دلار نماید، کرک اسپرد یا حاشیه سود نا خالص فروش این فرآورده به ازای هر بشکه 10 دلار می باشد. لازم به ذکر این رقم، سود نا خالص بوده و تا تبدیل شدن به سود خالص کسری هایی را پیش رو خواهد داشت.
از مباحث مهم صنعت پالایشگاهی در سراسر جهان حساسیت سود این صنعت به نوسانات کاهشی یا افرایشی قیمت نفت خام و تغییر کرک اسپرد محصولات مختلف پالایشی است که بر خلاف باور عموم، لزوما تغییر قیمت نفت، به سرعت تاثیر خود را بر کرک اسپردها نمی گذارد. هر چند پس از برقراری آرامش و ثبات نسبی در بازار نفت، کرک اسپردها هم به تبعیت از روند تاریخی خود فاصله شان را با قیمت نفت خام تطبیق می دهند.
از دیگر مباحث مهم در رشد سود آوری شرکتهای پالایشی توانایی تطبیق عملیات تولیدی شان با وضعیت کرک اسپردهای موجود و قدرت پاسخ گویی به تقاضاهایی است که بعضا فصلی بوده و شرکتها می توانند با تغییر رویه تولید و فروش خود به سرعت در جهت رشد درآمدهایشان گام بردارند. به طور مثال داده های بازار نفت ایالات متحده نشان داده که در ماههای سرد سال، کرک اسپرد فرآورده های مناسب برای حرارت دهی رشد کرده و همین بحث در مورد نفت گاز در ماههای گرم و خنک سال نیز صدق می کند.
لذا استفاده از فرصتهای این چنینی برای پالایشگاههایی مناسب است که بصورت خصوصی فعالیت کرده و بسیار منعطف باشند اما متاسفانه این بحث در مورد پالایشگاههای کشور که اختیاری در تعیین ترکیب تولید و بهای فروش محصولات خود نداشته و تماما در جهت سیاستها و خط مشی های طراحی شده توسط نهاد های حاکمیتی حرکت می کنند محلی از اعراب نداشته و همین امر سبب عدم اتخاذ تصمیمیات بهینه از سوی آنان در مواقعی که بازار دارای فرصتهای مناسب این چنینی می باشد، شده است.
از دیگر نکات مهم در استفاده از این نسبت توجه به ناحیه ای است که پالایشگاه در آن قرار دارد به طور مثلا مقایسه کرک اسپرد نفت گاز تولیدی ایالات متحده با کرک اسپرد نفت گاز تولیدی یک پالایشگاه اروپایی استباه است، چرا که در حال حاضر نفت خام دریافتی توسط پالایشگاههای آمریکایی متوسط 4% پایین تر از نوع اروپایی و آسیایی خود است و بدیهی است که همین تخفیف سبب افزایش کرک اسپرد این محصول در ایالات متحده و رشد سود آوری پالایشگاههای آمریکایی نسبت سایرین خواهد بود. نکته دیگر تشکیک در همسان کردن قیمت فرآورده های نفتی تولیدی توسط پالایشگاههای ایرانی و رقبای خود در خلیج فارس است.
زیرا منطقی به نظر نمی رسد محصولی مانند بنزین یا نفت گاز تولیدی پالایشگاههای ایران که از نظر کیفیت تسبت به محصولات مشابه تولیدی خود بسیار پایین تر بوده دقیقا همانند نرخهای بین المللی شان نرخ گذاری شوند. در آخر لازم به ذکر است که تحلیل سود آوری سال آتی شرکتهای پالایشی تنها با تکیه بر رشد کرک اسپرد ها در سایر کشور ها و بدون توجه به مباحثی مانند نرخ نفت تحویلی، نرخ دلار استفاده شده در فروش و بهای تمام شده، کیفیت محصولات تولیدی، سایر هزینه ها و مشکلات مرسوم مرتبط با نرخ گذاری های شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، پر ریسک ارزیابی می شود.
محمد هادی کیهان زاده
