نقش شرکت‌های تامین سرمایه در بازار سرمایه و پول ایران

به گزارشگروه اقتصادی باشگاه خبرنگارانبه نقل از پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، در کشورهای توسعه یافته شرکت های تأمین سرمایه به طور خاص و هلدینگ خدمات مالی به طور عام، نقش اصلی را در تأمین مالی شرکت­ها و صنایع، در بازار سرمایه بر عهده دارند. در ایران نیز با استمرار روند خصوصی سازی و شکل­ گیری رقابت در میان صنایع و شرکت­ها و به تبع آن، تکاپو برای تأمین مالی ارزان­تر و سریع­تر، شرکت­های تأمین سرمایه به تدریج جایگاه مناسب خود را یافته و تثبیت خواهند کرد. تأمین مالی از بازار سرمایه طی سالهای اخیر با توسعه فرابورس و انتشار اوراق صکوک مختلف در این بازار رشد قابل توجهی را داشته است و انتظار می‌رود این رشد طی سالیان آتی به مدد شرکت‌های تأمین سرمایه همچنان ادامه داشته باشد.

بررسی روش­های تأمین مالی در بازار پول نشان دهندة آن است که اگرچه رقم مطلقِ "افزایش ماندة تسهیلات بانکی" با وجود فراز و نشیب، از رشد نسبی برخوردار است ولی سهم این بخش در تأمین مالی صنایع و شرکت­ها کاهش چشمگیری در سال­های اخیر داشته است. در میان انواع تسهیلات مالی نیز حجم عقود مبادله­ای و عقود مشارکتی و بویژه عقد مشارکت مدنی روند افزایشی داشته است و از مبلغ حدود چهار هزار میلیارد ریال در سال 1391به حدود پنج هزار میلیارد ریال در سال 1392رسیده است که رشدی 25 درصدی را طی این مدت شاهد بوده‌ایم.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 1388 به بعد تسهیلات اعطایی بانک‌ها و موسسات مالی در قالب عقود مشارکتی رشد قابل توجهی کرده و بالاترین میزان پرداخت تسهیلات را به خود اختصاص داده است.

تأمین مالی صورت پذیرفته در بازار سرمایه طی سال­های 1386 تا 1392 عمدتاً به صورت افزایش سرمایه شرکت­های بورسی و غیر بورسی بوده است و اوراق بهادار با درآمد ثابت منتشره (اوراق مشارکت شرکتی و اوراق اجاره) در ابتدای دوره مزبور سهمی از تأمین مالی شرکت­ها و صنایع بورسی و غیربورسی نداشته است، ولی در سال­های اخیر با طراحی و بکارگیری ابزارهای جدید در این حوزه، این اوراق نیز سهمی از تأمین مالی شرکت­ها را به خود اختصاص داده‌اند.

یکی از وظایف اصلی شرکت‌های تأمین سرمایه، تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار می‌باشد. در جدول ذیل سهم شرکت‌های تأمین سرمایه از تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار منتشره دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 1392 نشان داده شده است. به جز سهم پایین شرکت‌های تأمین سرمایه در تعهد پذیره‌نویسی افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، در سایر موارد، شرکت‌های تأمین سرمایه سهم قابل قبولی را به خود اختصاص داده‌اند.

بر اساس این گزارش، تا انتهای سال 1392 هشت شرکت تامین سرمایه در بازار سرمایه ایران مجوز فعالیت داشته‌اند که آخرین مجوز شرکت تامین سرمایه مربوط به شرکت تامین سرمایه کاردان می‌باشد که در تاریخ 1392.11.4 مجوز خودر را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت کرده است.

حوزۀ اصلی فعالیت شرکت­های تأمین سرمایه در ایران، ارائه خدمات تعهدپذیره­نویسی، بازارگردانی اوراق بهادار، ارائه خدمات مشاور عرضه و پذیرش و ارزش‌گذاری اوراق بهادار می­باشد. بررسی صورت سود و زیان ترکیبی شرکت­های تأمین سرمایه فعال، نشان می­دهد سهم درآمدی شرکت­های تأمین سرمایه از خدمات اصلیِ برشمرده شده، روندی افزایشی داشته است با این حال عمده درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه، درآمدهای فرعی ناشی از سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار بوده است. شکل زیر ترکیب درآمدی شرکتهای تامین سرمایه از کل درآمدها را در سال 1392 نشان می‌دهد.

کاهش سهم درآمدهای تخصصی در سبد درآمدی شرکت‌های تامین سرمایه از جهات مختلف قابل بررسی است. یکی از این موارد به عوامل بیرونی همچون سهم پایین انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت در بازار سرمایه و نیز تعیین دستوری نرخ بهره این اوراق از سوی بانک مرکزی مربوط بوده که طبیعتاً ابتکار عمل را از این شرکت‌ها سلب نموده و سبب گردیده که از ظرفیت‌های مقرراتی فعلی خود نیز برای کسب سود و گسترش فضای کسب و کار بهره کافی نبرند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ از چهار حوزه درآمدی فعال بانک‌های سرمایه‌گذاری بین المللی یعنی مشاوره در زمینه ادغام و تملک، تعهد پذیره نویسی سهام و اوراق با درآمد ثابت و اعطای وام و تسهیلات بجز مورد آخر که برای شرکت‌های تامین سرمایه ایرانی ممنوع است، در سه حوزه دیگر تقاضای کافی از سوی بازار برای خدمات شرکت‌های تامین سرمایه وجود نداشته که این امر به ایجاد ظرفیت مازاد در این شرکت‌ها منجر و انگیزه‌ای برای ورود این شرکت‌ها به حوزه‌های غیرتخصصی را فراهم می‌آورد.

ترکیب سهامداران شرکتهای تامین سرمایه نیز نشان دهنده آن است که حدود 64% سهام شرکت‌های تامین سرمایه بطور مستقیم یا غیر مستقیم در اختیار بانکها است، که این موضوع نشان دهنده آن است که شرکت‌های تامین سرمایه در ایجاد درآمد به سهامداران خود وابسته بوده و قسمتی از درآمدهای خود را به واسطه انعقاد قرارداد با اشخاص وابسته کسب می‌نمایند(حدود 33% درآمدها در نتیجه معامله با اشخاص وابسته می‌باشد)؛ علیهذا نظر به اینکه کیفیت سودآوری این صنعت در مقایسه با سنوات گذشته رشد چشمگیری داشته (به عنوان مثال درآمد تعهد پذیره نویسی نسبت به مجموع درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه از 0.1% در سال 1387 به 31% در سال 1392 افزایش یافته)، لیکن کماکان تا رسیدن به حد مطلوب فاصله زیادی وجود دارد.