ایجاد محدودیت؛ کمک به کاهش عمق بازار
در هفته های اخیر بحث های زیادی در مورد تغییرات در برخی قوانین، آئین نامه ها و ضوابط معاملات در بورس اوراق بهادار صورت گرفته که برخی از آنها به مرحله اجرا نیز رسیده اند.
بر اساس گزارش بورس نیوز از آن جمله می توان به تغییر در دامنه نوسان، کاهش حجم مبنا و ارسال مستقیم گزارشات بر روی سامانه کدال اشاره کرد که هر یک دارای ضعفها و قوتهای خاص خود بوده اند. اما فاکتوری که در موارد فوق کفه مزیت ها را نسبت به ضعف ها در بازار سرمایه ایران سنگین تر می کند آن است که در تمامی این موارد با کاهش محدودیت و افزایش اعتماد سازی رو به رو هستیم که این امر به خوبی نقاط ضعف تغییرات فوق را پوشش داده و سرمایه گذاران را به مشارکت هر چه بیشتر در بازار سرمایه ترغیب می نماید.
اما در روزهای اخیر بحث جلوگیری از فروش فوری پس از خرید و نیز محدودیت در سفارش گذاری مخفی مطرح گردیده که البته مورد دوم شاید با کمی تعجیل به مرحله اجرا نیز رسیده است.
فاکتور مشترک در دو مورد پیش گفته، ذات محدود کننده آنهاست. در مورد بحث جلوگیری از فروش پس از خرید و مباحثی شبیه به این، می توان گفت که حتی مطرح کردن آن نیز منجر به گریز سرمایه می شود چه برسد به اجرای آن که در صورت جدی شدن بحثی جداگانه را نیازمند است.
اما در مورد تغییر در نوع سفارش گذاری مخفی و اجبار به نشان داده شدن سفارش حداقل به اندازه 30 درصد از کل آن، معایب بزرگی قابل ذکر است که به نظر می رسد بر محاسن آن در شرایط فعلی برتری دارد که به دو مورد عمده آن به اختصار اشاره می شود:
1- از آنجایی که بازار سرمایه ایران دارای عمق بسیار کمی می باشد لذا با نحوه سفارش گذاری جدید، شرایط برای سرمایه گذاران واقعی و دارای تحلیل، برای خرید در نرخها و بازه های مشخص بسیار سخت گردیده است چرا که برای خرید سهم های کوچک و متوسط که از نظر تعداد اکثریت شرکتهای حاضر در بازار سرمایه را تشکیل می دهند هر نوع سفارش خرید یا فروش به دلیل حجیم نشان داده شدن آن با عدم موفقیت جهت خرید یا فروش در نرخ های مد نظر مواجه خواهد شد. به عنوان مثال اگر شخص یا شرکتی قصد خرید 10 میلیون سهم در محدوده ارزندگی 1200 تا 1220 ریال (طبق برآوردهای کارشناسی) را داشته باشد با قرار دادن سفارش در سیستم، در بهترین حالت مجبور به نشان دادن حداقل 3 میلیون از سفارش خود جهت خرید خواهد بود که این امر منجر به تاثیر گذاری بر فروشنده و عدم فروش از سوی او، رقابت سراسیمه سایر خریداران خرد، افزایش قیمت به طور کاذب و در نتیجه عدم موفقیت در خرید از سوی سرمایه گذارانی که حاضر به انتقال سرمایه سنگین تر به بازار سرمایه هستند خواهد گردید. از سوی دیگر به هنگام فروش نیز با قرار دادن سفارش فوق، خریداری که تمایل به خرید نیز داشته است با دیدن حجم 3 میلیونی فروش عقب نشینی کرده و سایر فروشندگان نیز به دلیل ترس از عدم توانایی در فروش به رقابت پرداخته و قیمت سهام را به طور کاذب کاهش خواهند داد. در نتیجه سرمایه های بزرگتر به دلیل ترس از عدم توانایی خرید یا فروش (به خصوص در شرایط اضطراری) در قیمت های دلخواه بدون نگرانی از اثر گذاری روانی بر سایرین که منجر به ریزش یا صعود کاذب سهم پس از مشاهده سفارشهای خرید یا فروش آنها در سامانه معاملات می شود، نسبت به مشارکت هر چه بیشتر در بازار سرمایه دچار تردید خواهند شد.
2- مشکل دوم نیز که به دلیل کم عمقی و شرایط خاص بازار سرمایه ایران می تواند رخ دهد، دستکاری قیمتی از سوی اشخاص و شرکتهای با توانایی مالی نسبتا زیاد است. بدین شکل که از آنجایی که نحوه سفارش گذاری جدید حداقل تعریف شده ای را در نظر گرفته است لذا در سهم های کوچک و متوسط بازار، این گونه اشخاص به سادگی متوجه تعداد سفارش موجود در سیستم جهت خرید و فروش شده و می توانند سهم مذکور که گاهاً می تواند نقش لیدر آن صنعت یا گروه را نیز داشته باشد را تا محدوده صف خرید یا فروش هدایت کنند. به عنوان مثال شخص حقوقی از معامله گر خود جمع سهام فروشندگان در سیستم تا محدوده 5 درصد مثبت را پرسیده و متوجه می شود که مجموعا 300 هزار سهم جهت فروش در سیستم مشاهده می شود. لذا از آنجایی که روش جدید عدد مشخصی را در نظر گرفته است، این شخص خواهد فهمید که حتی در صورتیکه تمامی سفارش ها به طور مخفی قرار داده شده باشند نهایتا با خرید 1 میلیون سهم می تواند سهم را به محدوده صف خرید رسانده و سهم و کل گروه را به طور کاذب تحت تاثیر (دستکاری) قرار دهد. این امر به شکل بالعکس و جهت ایجاد صف فروش نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت، چرا که با کاهش حجم مبنا و نیز حضور سهام پر تعداد فرابورسی در شرایطی که بازار دارای عمق نبوده و رکود بر آن حاکم است، با مشخص بودن تعداد سهام در مسیر تا صف فروش، به سادگی می توان با شیطنت و صرف هزینه ای مشخص در مواقعی که سفارشهای خرید کم تعداد هستند، سهم را به صف فروش کشیده و کل گروه و به تبع آن کلیت بازار را تحت تاثیر قرار داد. این گونه دستکاریها به دلیل عدم مشخص بودن تعداد سهم پشت هر سفارش خرید یا فروش در گذشته قابل اعمال نبوده یا هزینه های نامشخصی را به فرد یا افراد خاطی تحمیل می کرد که نامشخص بودن هزینه ها و نامعلوم بودن احتمال موفقیت، دستکاری های این چنین را به حداقل ممکن رسانده بود.
نهایتاً آنکه به نظر می رسد اثر منفی تشدید کننده روش جدید سفارش گذاری در شرایط رکودی بازار تا حدود زیادی از نظر مغفول مانده و پیشنهاد می گردد تا زمان برقرار بودن قانون حجم مبنا و دامنه نوسان به شکل فعلی و به طور کلی تا زمانی که بازار سرمایه عمق قابل قبولی نیافته است، نسبت به تغییر یا اجرای هر قانونی که علیرغم ظاهری مورد پسند بتواند زمینه دستکاری و در نتیجه گریز سرمایه گذاران از بازار سرمایه را ایجاد کند، با احتیاط بیشتری برخورد گردد.
محمد صابونچی
مدیر سرمایه گذاری شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری
