چالش های نقدشوندگی

به گزارش بورس نیوز، بازار‌های سرمایه در سطح جهانی نیز با چالش نقدشوندگی (Liquidity Challenge) مواجه هستند، هرچند میزان و نوع این چالش در بازار‌های مختلف و در زمان‌های متفاوت فرق می‌کند. نقدشوندگی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت بازار‌های مالی است و هر اختلالی در آن می‌تواند به کاهش کارایی، افزایش نوسان و حتی بحران‌های مالی منجر شود.

ابعاد اصلی چالش نقدشوندگی: 

 ۱. بعد بازار (Market Liquidity)

یعنی توانایی خرید یا فروش دارایی بدون اثرگذاری قابل توجه بر قیمت آن.

در شرایط بحرانی (مثلاً در بحران مالی ۲۰۰۸ یا شوک کووید-۱۹ در ۲۰۲۰)، فاصله قیمت خرید و فروش (bid-ask spread) زیاد می‌شود و عمق بازار کاهش می‌یابد.

 ۲. بعد تأمین مالی (Funding Liquidity)

یعنی توانایی معامله‌گران یا مؤسسات برای دسترسی به منابع مالی کوتاه‌مدت.

اگر بانک‌ها یا صندوق‌ها نتوانند منابع مالی لازم را از بازار بین‌بانکی یا ریپو تأمین کنند، قدرت نقدشوندگی دارایی‌هایشان هم کاهش می‌یابد.

 ۳. بعد سیستمی (Systemic Liquidity)

ارتباط نزدیک بین نقدشوندگی بازار و نقدشوندگی مؤسسات مالی.

کاهش نقدشوندگی در یک بخش می‌تواند به سایر بخش‌ها سرایت کند (اثر دومینویی)

عوامل ایجاد چالش نقدشوندگی

شوک‌های کلان اقتصادی (افزایش نرخ بهره، بحران بانکی، تورم بالا)

 تغییرات مقرراتی (مثل قوانین بازل۳ که ذخایر نقدی بانک‌ها را افزایش داد ولی نقدشوندگی بازار را کاهش داد) 

کاهش حضور بازارساز‌ها (Market Makers)

تمرکز معاملات در پلتفرم‌های خاص یا الگوریتمی شدن بیش از حد معاملات

راهکار‌های مقابله

سیاست‌های حمایتی بانک‌های مرکزی (مانند تسهیل کمی یا خطوط اعتباری اضطراری)

توسعه بازار‌های ثانویه عمیق‌تر

افزایش شفافیت در داده‌های معاملات و مالکیت‌ها

تنظیم‌گری متوازن که نقدشوندگی را قربانی ثبات مالی نکند.

چالش‌های نقد شوندگی در ایران (۱)

۱- چالش‌های ساختاری (زیرساخت و طراحی بازار)

 ۱-۱ تمرکز بالای مالکیت و کم‌عمق بودن بازار

 بخش بزرگی از سهام شرکت‌ها در اختیار نهاد‌های حقوقی (دولتی، شبه‌دولتی یا صندوق‌ها) است و سهم شناور آزاد پایین است.
 در نتیجه، عرضه و تقاضای مؤثر در بازار کم است و با کوچک‌ترین فشار، قیمت‌ها نوسان شدیدی پیدا می‌کنند.

 ۲-۱ نقش محدود بازارگردان‌ها

 هرچند وجود بازارگردان در مقررات پیش‌بینی شده، اما عملاً بسیاری از نماد‌ها بازارگردان مؤثر ندارند یا نقدینگی کافی برای ایفای نقش خود ندارند.
 این باعث افزایش صف‌های خرید و فروش طولانی می‌شود.

 ۳-۱ نارسایی در سازوکار توقف و بازگشایی نماد‌ها

 توقف‌های طولانی‌مدت نماد‌ها (مثلاً به‌دلیل مجامع، افشای اطلاعات یا تغییرات سرمایه) باعث قفل شدن نقدشوندگی می‌شود.

 در بازار‌های توسعه‌یافته، توقف‌ها معمولاً چند ساعت یا نهایتاً یک روز هستند.

۴-۱ ضعف در ابزار‌های مالی و بازار‌های مکمل

کمبود ابزار‌های متنوع (مثل آپشن‌ها، فیوچرز و ...) باعث می‌شود سرمایه‌گذاران نتوانند ریسک خود را پوشش دهند و خروج نقدینگی افزایش یابد.

چالش‌های نقد شوندگی در ایران (۲)

۲. چالش‌های رفتاری و نهادی

۱-۲ رفتار هیجانی سرمایه‌گذاران حقیقی

بخش عمده‌ای از معاملات توسط سرمایه‌گذاران خرد انجام می‌شود که تصمیم‌های آنها بیشتر بر مبنای شایعه، احساسات و روند قیمت است تا تحلیل بنیادی.
این باعث ایجاد صف‌های خرید و فروش سنگین و خشک شدن نقدشوندگی می‌شود.

۲-۲ بی‌اعتمادی نسبت به سیاست‌گذار و تغییرات ناگهانی مقررات

تصمیم‌های ناگهانی مانند تغییر دامنه نوسان، حجم مبنا یا حذف و بازگرداندن قوانین، باعث بی‌ثباتی و کاهش تمایل معامله‌گران می‌شود.
نقدشوندگی بالا نیازمند پیش‌بینی‌پذیری است، نه مقررات متغیر.

۳-۲سهم بالای معاملات الگوریتمی و نوسان‌گیری کوتاه‌مدت بدون عمق‌بخشی واقعی                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

در شرایطی که بازار کم‌عمق است، فعالیت الگوریتم‌ها گاهی موجب افزایش نوسان و خروج نقدینگی پایدار می‌شود.

چالش‌های نقد شوندگی در ایران (۳)

 ۳. چالش‌های کلان و محیطی

 ۱-۳ نرخ بهره بانکی بالا و جذابیت بازار‌های موازی

وقتی سود سپرده‌های بانکی یا بازار اوراق دولتی بالاست، سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به ورود به سهام دارند. این موضوع جریان نقدینگی به بورس را محدود می‌کند.

۲-۳ نااطمینانی اقتصادی و سیاسی

متغیر‌هایی مثل نرخ ارز، تورم، سیاست خارجی و تحریم‌ها بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران اثر منفی دارند و باعث کاهش عمق نقدینگی می‌شوند.

 ۳-۳ نقش پررنگ دولت در بازار

عرضه‌های دولتی یا سیاست‌های حمایتی مقطعی (مثل صندوق تثبیت یا بازارگردانی اجباری) گاهی به جای بهبود پایدار نقدشوندگی، فقط اثر کوتاه‌مدت دارند

راهکار‌های پیشنهادی برای بهبود نقدشوندگی

افزایش سهام شناور آزاد شرکت‌ها

تقویت بازارگردان‌ها با منابع مالی کافی

کاهش توقف‌های طولانی‌مدت نماد‌ها

بازنگری ریز ساختار‌های بازار از قبیل دامنه نوسان و‌حجم مبنا و … 

گسترش ابزار‌های مالی متنوع (آپشن، فیوچرز و ...)

افزایش ثبات مقررات و شفافیت اطلاعاتی

آموزش سرمایه‌گذاران خرد برای کاهش رفتار هیجانی

نقدشوندگی؛ دغدغه جهانی 

اتحادیه صنعت بازار‌های مالی (SIFMA) در آمریکا، فدراسیون بورس‌های اروپا در بروکسل، و مجمع اقتصادی سنگاپور، همگی در سال گذشته پنل‌های تخصصی جداگانه‌ای را به موضوع «بحران نقدشوندگی در بازار‌های پرنوسان» اختصاص داده‌اند.