چرا استراتژی چین علیه غرب محکوم به شکست است؟
به گزارش بورس‌نیوز به نقل از اکونومیست، تصمیم چین برای استفاده ابزاری از صادرات عناصر نادر (Rare Earths) به‌عنوان ابزار فشار سیاسی و اقتصادی، در کوتاه‌مدت نتایجی برای پکن داشته، اما کارشناسان معتقدند این راهبرد در بلندمدت به زیان خود چین تمام خواهد شد.
ماجرا از آوریل ۲۰۲۵ آغاز شد؛ زمانی‌که دولت چین صادرات عناصر نادر را محدود کرد. این مواد حیاتی، بیش از ۹۰ درصد در پالایشگاه‌های چین تولید می‌شوند و برای ساخت آهنربا‌های قوی در موتور‌های الکتریکی، خودروها، تلفن‌های هوشمند و حتی تجهیزات نظامی کاربرد دارند. اقدام پکن به سرعت زنجیره تأمین جهانی را به بحران کشاند؛ برخی خودروسازان تولیدشان را متوقف کردند و مقام‌های اروپایی از جمله «اورسولا فون‌درلاین» رئیس کمیسیون اروپا، این اقدام را «باج‌گیری» خواندند.
در کوتاه‌مدت، به نظر می‌رسید این سیاست جواب داده است. آمریکا در واکنش به ازسرگیری صادرات چین، محدودیت فروش برخی تراشه‌های انویدیا را برداشت و افزایش تعرفه‌های وارداتی را به تعویق انداخت. اروپا هم با لحنی مصالحه‌جویانه به پکن نزدیک شد. با این حال، تحلیلگران اکونومیست تأکید دارند که این سلاح دیر یا زود به ضرر خود چین عمل خواهد کرد.
قدرت مقطعی چین
چین با طراحی نظام جدید مجوز‌های صادراتی از دسامبر ۲۰۲۴، کنترل بیش از ۷۰۰ کالای کلیدی از جمله مواد معدنی حیاتی را در دست گرفته است. مقامات این کشور می‌توانند مسیر مصرف‌کننده نهایی را رصد و در صورت لزوم، مجوز‌ها را لغو کنند. این اقدام گرچه نشان‌دهنده بلوغ سلاح‌های ژئواکونومیک پکن است، اما در عین حال شرکت‌های غربی را به سمت یافتن جایگزین‌ها سوق داده است.
در حقیقت، تسلط چین بر بازار عناصر نادر نه ناشی از انحصار ذخایر جهانی است و نه پیچیدگی فناورانه پالایش. این تسلط بیشتر به دلیل پذیرش هزینه‌های زیست‌محیطی و صرفه‌جویی مقیاس در چین شکل گرفته است. اکنون هر چه پکن بیشتر از این ابزار به‌عنوان سلاح استفاده کند، انگیزه برای سرمایه‌گذاری در منابع جایگزین و فناوری‌های نوین بیشتر خواهد شد.
جستجوی جایگزین‌ها
پس از بحران مشابه در سال ۲۰۱۰، ژاپن سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در معادن عناصر نادر انجام داد و وابستگی خود را از ۹۰ به ۶۰ درصد کاهش داد. آمریکا نیز اخیراً از طریق پنتاگون در شرکت MP Materials سرمایه‌گذاری کرده و اپل قرارداد تأمین امضا کرده است. برآورد‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲۲ پروژه جدید معدنی در نقاط مختلف جهان آغاز به کار خواهد کرد.
کاهش سهم چین از ۹۰ به ۸۰ درصد، شاید در ظاهر چندان بزرگ نباشد، اما عملاً به معنای دو برابر شدن منابع جایگزین است؛ اتفاقی که قدرت مانور مشتریان چین را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.
نوآوری به‌جای وابستگی
کارشناسان هشدار می‌دهند غرب نباید تنها به دنبال محافظت از کل اقتصاد خود در برابر کمبود‌ها باشد، بلکه باید زمینه نوآوری را تقویت کند. تجربه‌های پیشین نشان داده کمبود‌ها به سرعت موجب نوآوری می‌شوند. بحران کبالت در سال ۲۰۲۲ با توسعه فناوری‌های جدید در صنعت خودرو‌های برقی رفع شد. اکنون نیز استارتاپ‌های غربی روی بازیافت عناصر نادر و تولید آهنربا‌ها و موتور‌هایی که به این مواد نیاز ندارند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. شرکت‌های بزرگی مانند BMW و رنو نیز خودرو‌های برقی بدون عناصر نادر عرضه کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
اکونومیست در جمع‌بندی تأکید می‌کند: هر چه چین بیشتر از عناصر نادر به‌عنوان ابزار فشار استفاده کند، به همان اندازه انگیزه و سرمایه بیشتری در جهان برای توسعه جایگزین‌ها شکل خواهد گرفت. تجربه مداخلات آمریکا در صنعت تراشه‌ها و پاسخ نوآورانه شرکت‌های چینی نشان داده است که مسیر بازار‌های جهانی همیشه راه‌حل‌هایی برای فرار از انحصار پیدا می‌کند. این بار، چین نیز ممکن است طعم همان درس را بچشد.