ناترازی ارزی؛ یکی از پیچیده‌ترین مشکلات امروز صنعت فولاد
به گزارش بورس نیوز، عطا تفضلی، معاون خرید شرکت فولاد خوزستان، در نمایشگاه ایران‌متافو ۱۴۰۴ با تشریح چالش‌های مهم و به‌روز صنعت فولاد، تاکید کرد که «زنجیره تأمین و تولید فولاد در ایران با مجموعه‌ای از ناترازی‌های ساختاری" روبه‌رو بوده و بخش زیادی از این مشکلات ناشی از سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ است.
تفضلی با اشاره به فشار شدید هزینه‌ای بر صنایع گفت: در چهار سال اخیر، هزینه برق تقریباً ۳۰ برابر شده؛ برخی سال‌ها ۲۵ و برخی ۳۵ برابر، اما میانگین آن در همین حدود است. قیمت گاز هم تقریباً ۳۰ برابر شده و همین روند در حوزه آب نیز تکرار شده است.
وی افزود: در حالی که سهم مصرف برق صنعت فولاد شاید تنها ۷ تا ۸ درصد کل برق کشور باشد، اما همه فشار افزایش قیمت‌ها را بر سر فولاد ریختند. نتیجه این شده که بخش مهمی از حاشیه سود صنایع فولادی در همین حوزه انرژی مستهلک شده است.
معاون خرید فولاد خوزستان با اشاره به بی‌تعادلی در زنجیره تولید فولاد گفت: در یک سال، آهن اسفنجی سودآورترین بخش زنجیره می‌شود؛ سال دیگر کنسانتره سودآور است. یک زمان گندله روی دست تولیدکننده می‌مانَد و با قیمت‌هایی حتی نزدیک به کنسانتره معامله می‌شود. اینها یعنی زنجیره ما تراز نیست.
وی دلیل اصلی ناترازی را توسعه‌های بی‌برنامه دانست و توضیح داد: شرکتی که وظیفه‌اش فقط تولید کنسانتره بوده، وارد ساخت گندله می‌شود؛ بعد واحد احیا و آهن اسفنجی می‌زند و نهایتاً سراغ احداث فولادسازی می‌رود. در حالی که هر بخش باید در جای خودش فعالیت کند تا ظرفیت‌ها بهینه بماند. این به‌هم‌ریختگی باعث شده بخش‌هایی از زنجیره از ظرفیت مؤثر خارج شوند و هزینه‌زا شوند.
تفضلی با انتقاد از شرایط تأمین نقدینگی برای واحد‌های صنعتی گفت: در گذشته صنعت اگر بدهکار بود، بدهکار دولت بود؛ اما امروز دولت پیش‌دستانه پول خود را برمی‌دارد و بخش خصوصی را در تأمین نقدینگی به مشکل می‌اندازد. حمایت از تولید بیشتر در حد عنوان باقی مانده و در عمل اجرا نمی‌شود.
معاون خرید فولاد خوزستان با اشاره به اینکه «ناترازی ارزی» یکی از پیچیده‌ترین مشکلات امروز صنعت فولاد است، گفت: معضلات ارزی در چند لایه به صنعت فشار می‌آورند و در ادامه به‌صورت مفصل باید به آنها پرداخته شود. بخش مهمی از مشکلات فعلی شرکت‌ها در همین حوزه بوده و تبعات آن دامنه‌دار شده است.
تفضلی تأکید کرد: مجموعه‌ای از ناترازی‌های انرژی، زنجیره تولید، نقدینگی و ارز باعث شده صنعت فولاد (به‌عنوان صنعتی پیشران) در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه شود. او از رسانه‌ها خواست این مشکلات را بازتاب دهند تا شاید با یک بازنگری سیاستی، مسیر توسعه این صنعت استراتژیک اصلاح شود.
معاون خرید شرکت فولاد خوزستان با تاکید بر اینکه «مسئله اصلی صنعت فولاد تنها ناترازی در آب، برق، گاز یا زنجیره تولید نیست، بلکه یک ناترازی جدی در مدیریت و سیاست‌گذاری وجود دارد»، توضیح داد که طی سال‌های اخیر هر سال یک بحران جدید ایجاد شده و صنعت فولاد در حال واکنش منفعلانه به شرایط است، نه اینکه شرایط را مدیریت کند.
تفضلی با اشاره به تجربه چند سال اخیر صنعت گفت: وقتی هر سال یک نوع ناترازی جدید ایجاد می‌شود و هیچ چیز قابل پیش‌بینی نیست، این یعنی ما نسخه‌ای برای مدیریت بحران‌ها نداریم؛ شرایط ما را می‌برد، نه اینکه ما شرایط را هدایت کنیم. این وضعیت نشان می‌دهد که بخشی از مدیران در جایگاه تخصصی خود قرار ندارند وگرنه نمی‌شود توجیه کرد که چند سال پیاپی با چنین مشکلاتی مواجه باشیم.
وی با ورود به موضوع ناترازی ارزی (که آن را یکی از مهم‌ترین چالش‌های جاری شرکت‌ها دانست) گفت: برای کنترل ارز طی سال‌های گذشته روش‌های مختلفی وضع شده تا مصرف ارز بهینه شود. با اقتصاد ناپایدار و تغییرات دائمی نرخ ارز، سیاست‌های کنترل ارزی پیچیده‌تر شده و اثرات آن مستقیماً به تولیدکننده فشار آورده است.
معاون خرید فولاد خوزستان گفت: یکی از سیاست‌های درست کشور، قانون حداکثر حمایت از تولید داخل بود؛ فولاد خوزستان هم از شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان داخلی حمایت زیادی کرد و آمار آن روشن است. اما هدف این قانون دو چیز بود: اول تقویت تولید داخل و دوم جلوگیری از خروج ارز. در اجرا، اما مشکلاتی ایجاد شد؛ برخی تولیدکنندگان داخلی از این قانون درست استفاده نکردند و برخی سوءاستفاده کردند.
تفضلی با انتقاد از سازوکار فعلی ثبت سفارش بیان کرد: وقتی می‌خواهیم کالایی را وارد کنیم، سامانه جامع تجارت دو مسیر باز می‌کند: مسیر تولیدکننده و مسیر بازرگان.
به گفته وی: مسیر تولیدکننده با بیش از صد فیلتر و استعلام همراه است. این روند گاهی دو تا سه ماه زمان می‌برد و در برخی موارد تا شش ماه هم طول کشیده است. حتی اتفاق افتاده که انجمنی سه ماه جواب نداده و وزارت صمت هم می‌گوید صبر کنید؛ آنها هم نگران‌اند، می‌ترسند تصمیم بگیرند. در این میان تولیدکننده بلاتکلیف می‌ماند.
وی افزود: قرار بود ارز از کشور خارج نشود، اما اتفاقی که افتاده این است که تولیدکننده داخلی در پیچ‌وخم اداری گیر می‌کند، خطوط تولید معطل می‌ماند و عملاً کشور هزینه بیشتری می‌دهد. سیاست درست بوده، اما اجرای آن به شکلی است که کارایی را از بین برده.
تفضلی تأکید کرد: اگر ناترازی مدیریتی و ناکارآمدی فرایند‌های ارزی اصلاح نشود، «هیچ اصلاحی در انرژی، زنجیره تولید یا نقدینگی به نتیجه نخواهد رسید».
به گفته وی: صنعت فولاد نیازمند تصمیم‌گیری‌های شفاف، ساده‌سازی مسیر‌های اداری و حضور مدیران متخصص در جایگاه‌های کلیدی است تا این زنجیره استراتژیک از چرخه مداوم بحران خارج شود.
معاون خرید فولاد خوزستان، در ادامه توضیحات خود درباره مشکلات ارزی شرکت‌های تولیدی، به دوگانگی عجیب در سیاست‌گذاری و اجرای قوانین اشاره کرد که عملاً تولیدکننده را در موضعی بسیار دشوارتر از بازرگان قرار داده است.
تفضلی گفت: وقتی مسیر تولیدکننده را در سامانه طی می‌کنیم، باید از صد‌ها فیلتر عبور کنیم تا ثابت کنیم کالای مشابه داخلی وجود ندارد و نیاز واقعی است. این پروسه ممکن است تا شش ماه طول بکشد. اما بازرگان دقیقاً همان کالا را می‌تواند ظرف یک تا دو ساعت ثبت سفارش کند و وارد کند. این یعنی سیاست یک بام و دو هوا.
به گفته وی، نتیجه این فرایند آن است که تولیدکننده برای ادامه فعالیت ناچار می‌شود بازرگان را واسطه کند: خیلی اوقات مجبور شدیم به جای اینکه خودمان کالا را وارد کنیم، از یک بازرگان بخواهیم برایمان وارد کند؛ چون مسیر تولیدکننده بسته شده بود. این یعنی دقیقاً خلاف هدف سیاست‌گذار (جلوگیری از خروج ارز) اتفاق می‌افتد.
وی افزود: واحدی که تازه تولید داخل را شروع کرده، اصلاً توان جبران خسارت ندارد. همه ریسک‌ها روی دوش تولیدکننده است، اما مسیر برای بازرگان باز است. اگر بنا بر کنترل خروج ارز است، باید برای همه یکسان باشد. اگر بناست واردات انجام شود، تولیدکننده باید در اولویت باشد، نه بازرگان.
تفضلی در ادامه به سیاست جدید وزارت صمت درباره «سهمیه‌بندی ارزی بر اساس الگوی مصرف» اشاره کرد: از سال گذشته تصمیم گرفتند مصرف ارزی صنایع را با شاخص‌های فنی تعیین کنند. به‌عنوان مثال مشخص کردند هر تن فولاد چقدر منگنز، الکترود گرافیتی یا سایر مواد مصرفی نیاز دارد. بر اساس ظرفیت فولاد کشور و مصرف سالانه، سهمیه‌های ارزی در کد‌های تعرفه مختلف تنظیم شد. در ظاهر کار خوبی است. اما در اجرا مشکل جدی ایجاد کرده است.
معاون خرید فولاد خوزستان خاطرنشان کرد: مشکل از جایی شروع می‌شود که تولیدکننده قصد استفاده از سهمیه خود را دارد: به سامانه مراجعه می‌کنیم، می‌گویند سهمیه ارزی این کد تعرفه تمام شده! در حالی که ما هنوز هیچ استفاده‌ای نکرده‌ایم و سهم‌مان ثبت شده است.»
وی با یک مثال دقیق‌تر ادامه داد: در وزارتخانه توضیح می‌دهیم که استفاده نکرده‌ایم. آنها جدول‌ها را چک می‌کنند و می‌بینند درست می‌گوییم! اما خودشان هم نمی‌دانند چرا سهمیه پر شده. این دقیقاً شبیه این است که بلیت در دستتان باشد، اما پشت در استادیوم گیر کنید.
یکی از مشکلات نگران‌کننده‌تر، راهکار‌هایی است که برخی کارشناسان برای دور زدن این محدودیت ارائه می‌کنند: وقتی سهمیه تمام شده، می‌گویند بروید از کد تعرفه دیگری استفاده کنید! این یعنی دعوت رسمی به تخلف. زیرا استفاده از کد تعرفه غیرمرتبط خلاف قانون است و در گمرک برای شرکت پرونده‌سازی می‌شود.»
تفضلی هشدار داد: اگر بخش خصوصی این کار را بکند گرفتار می‌شود، اما ما، چون مجموعه بزرگ‌تری هستیم، شاید بتوانند کمکی کنند. ولی اصل ماجرا این است که خود سیاست‌گذار ناخواسته راه فساد و سوءاستفاده را باز می‌کند.
به گفته وی، این روند علاوه بر اتلاف وقت و افزایش هزینه تولید، فضای ناسالمی ایجاد می‌کند: هرجا که سیستم پیچیده و چندلایه شود، امکان فساد و رانت افزایش پیدا می‌کند. برخی افراد زرنگ‌تر می‌شوند، برخی فشار بیشتری تحمل می‌کنند، اما تولید ملی آسیب می‌بیند.