بازار سرمایه فقط به جایگاه قدیمی خود بازگشت، قله تازه‌ای فتح نشد

هلن عصمت‌پناه مدرس و تحلیلگر مالی، در گفت‌و‌گو با بورس نیوز اظهار کرد: فعال‌شدن «مکانیسم ماشه» در شرایط عادی، به دلیل تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، سیگنالی منفی برای اقتصاد ایران تلقی می‌شود. باتوجه‌به وقوع این ریسک سیستماتیک، شاخص بازار سهام تهران با تمرکز بر جهش نرخ دلار آزاد در روز‌های پس از آن اندکی افزایش یافت و این افزایش به‌اشتباه با دیدگاه «رشد» بازار تعبیر شد. عصمت‌پناه در پایان خاطرنشان کرد: این تعبیر نیازمند بازخوانی دقیق‌تری است، چراکه رشد اخیر بورس بیش از آنکه نشانه‌ای از بهبود واقعی بازار باشد، واکنشی کوتاه‌مدت به نوسانات ارزی و شرایط سیاسی محسوب می‌شود.

عبور شاخص از مرز ۳ میلیون واحد، بازپس‌گیری موقعیت قدیمی بود نه فتح قله‌ای تازه

عصمت‌پناه تصریح کرد: آنچه در واقع رخ داد، نه رشد واقعی بازار، بلکه جابه‌جایی وزن و رفتار پول‌های خسته و مانده در بازار سرمایه بود. شاخص کل بورس تهران پس از سال‌ها سرگردانی میان سطوح دو تا ۳ میلیون واحد، بالاخره توانست سقف روانی ۳ میلیون واحدی را لمس کند؛ اما این اتفاق بیش از آنکه نشانه فتح قله‌ای تازه باشد، بازپس‌گیری موقعیتی قدیمی به شمار می‌رود.

عصمت‌پناه تأکید کرد: در واقع، بازار تنها به جایگاه ازدست‌رفته خود بازگشت، آن‌هم در شرایطی که بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌ها همچنان در صف‌های فروش یا نماد‌های راکد بلوکه شده‌اند و جریان نقدینگی پایداری مشاهده نمی‌شود.

واکنش مثبت بازار به مکانیسم ماشه، بازتاب بی‌اعتمادی ساختاری به اقتصاد است

هلن عصمت‌پناه مدرس و تحلیلگر مالی اظهار کرد: واکنش ظاهراً مثبت بازار به مکانیسم ماشه نه به معنای بی‌تفاوتی نسبت به سیاست است و نه نشانه تاب‌آوری، بلکه بازتاب بی‌اعتمادی ساختاری به متغیر‌های بنیادین اقتصاد محسوب می‌شود.

وی افزود: سرمایه‌گذار ایرانی سال‌هاست که به داده‌های واقعی اقتصاد بی‌اعتنا شده و تصمیم‌های خود را صرفاً بر اساس انتظارات حداقلی از بقا اتخاذ می‌کند. در چنین فضایی، فعال‌شدن مکانیسم ماشه حتی می‌تواند در کوتاه‌مدت موجب افزایش معاملات شود، چراکه بخشی از بازار تصور می‌کند این بحران ممکن است دولت را ناچار به سیاست‌های انبساطی‌تر مانند چاپ پول، حمایت دستوری از بورس یا افزایش نرخ دلار کند. این منطق معکوس در واقع نشانه بیماری اقتصاد است، نه سلامت بازار.
 

شاخص کل آینه اقتصاد نیست / تحرک اخیر بازار صرفاً اثر یک مسکن موقتی است 

هلن عصمت‌پناه مدرس و تحلیلگر مالی اظهار کرد: رسیدن شاخص کل بورس به عدد ۳ میلیون واحد از نظر عددی شاید جذاب به نظر برسد، اما از منظر تحلیلی فاقد معناست. به گفته وی، شاخصی که در غیاب نقدشوندگی، عمق معاملاتی و جریان پایدار سرمایه حرکت می‌کند، بیش از آنکه شاخصی واقعی باشد، یک شاخص اسمی است. 

وی تأکید کرد: بخش زیادی از سهام بازار همچنان در رکود کامل قرار دارند و همین تحرک اندک برخی نماد‌ها و شاخص کل، تصویری کاذب از تحرک عمومی مثبت در بازار ایجاد کرده است. 

عصمت‌پناه با بیان اینکه شاخص کل، آینه اقتصاد نیست با اشاره به مشکلات ریشه‌ای بازار سرمایه افزود: بدنه بورس ایران سال‌هاست با بیماری‌های ساختاری مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ از جمله نبود شفافیت در سیاست‌گذاری و قیمت‌گذاری، رکود سودآوری در صنایع بزرگ، قفل نقدینگی حقیقی و مهم‌تر از همه، فرسودگی روانی سرمایه‌گذاران خرد.

عصمت‌پناه خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی، هر شوک سیاسی یا اقتصادی تنها نقش مسکن موقتی را دارد و تحرک اخیر بازار نیز چیزی جز بازتاب همین اثر کوتاه‌مدت نیست؛ نه نشانه‌ای از اصلاح بنیادین در مسیر سرمایه‌گذاری و نه بازگشت اعتماد عمومی به بازار.

منطق بازار سرمایه دیگر اقتصادی نیست، بقا محور است

عصمت‌پناه با اشاره به وضعیت کنونی بازار سرمایه گفت: در تحلیل کلان می‌توان گفت بازار سرمایه در ایران نه واکنشی مثبت نشان داده و نه منفی؛ بلکه دچار نوعی انفعال هوشمندانه شده است. فعالان بازار به‌جای واکنش‌های هیجانی نسبت به اخبار سیاسی، صرفاً از فرصت‌های کوتاه‌مدت برای جبران زیان‌های گذشته استفاده می‌کنند. 

به گفته عصمت‌پناه، این رفتار تدافعی را نباید با رشد یا بازگشت اعتماد اشتباه گرفت، چراکه حتی در صورت جبران بخشی از زیان‌ها و رسیدن به اصل سرمایه اسمی، سرمایه واقعی سرمایه‌گذار با درنظرگرفتن تورم همچنان در زیان است. از منظر اقتصادی، اگر تورم و کاهش ارزش ریال در محاسبات لحاظ شود، سود اسمی بازار ممکن است مثبت به نظر برسد، اما سود واقعی که با کسر تورم محاسبه می‌شود، در اغلب موارد منفی یا نزدیک به صفر بوده است.

این تحلیلگر مالی با اشاره به تأثیر سیاسی اخیر بر فضای بازار اظهار کرد: فعال‌شدن مکانیسم ماشه، در واقع به آینه‌ای برای سنجش وضعیت واقعی بورس تهران تبدیل شد؛ بازاری که سال‌هاست میان سیاست و اقتصاد معلق مانده و امروز، در آستانه شاخص ۳ میلیون واحدی، تنها تلاش می‌کند زنده بماند، نه رشد کند.

عصمت‌پناه در پایان خاطرنشان کرد: به‌جای آنکه پرسیده شود چرا بازار به مکانیسم ماشه واکنش مثبت نشان داد، باید پرسید چرا این واکنش برخلاف منطق اقتصادی بود؛ و پاسخ روشن است؛ زیرا منطق بازار سرمایه دیگر اقتصادی نیست، بلکه رفتاری و بقا محور شده است.

در شرایط پرریسک، اولویت سرمایه‌گذار باید حفظ اصل سرمایه باشد نه گسترش ریسک

هلن عصمت‌پناه در انتهای گفت‌و‌گو با بورس نیوز دررابطه‌با شرایط پرریسک و ناپایدار ژئوپلیتیکی، توصیه کرد: سرمایه‌گذاران از ورود پول جدید به بازار خودداری کنند و تمرکز خود را بر مدیریت بهینه ظرفیت موجود سرمایه بگذارند. در چنین شرایطی، اولویت سرمایه‌گذاران باید بازگشت اصل سرمایه‌های قبلی باشد، نه گسترش ریسک. این رویکرد بر پایه اصول مدیریت ریسک مدرن و مفهوم تنوع‌بخشی پرتفوی استوار است. 

عصمت‌پناه افزود: در وضعیت‌های عدم قطعیت مانند شرایط فعلی اقتصاد ایران، به دلیل کاهش ضریب بتای سبد سرمایه (که نشان‌دهنده حساسیت آن به نوسانات بازار است) بهتر است بخش بیشتری از سبد سرمایه به دارایی‌های امن هدایت شود. چنین تصمیمی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا از اثر اهرمی منفی در بازار‌های پرریسک جلوگیری کنند و اصل سرمایه خود را حفظ نمایند. 

وی تأکید کرد: هدف از این استراتژی، ایجاد نگرانی یا خروج جمعی از بازار نیست، بلکه بخشی از چارچوب رعایت اصول مدیریت ریسک است؛ مفهومی که یکی از ارکان اصلی روان‌شناسی مالی و اقتصاد رفتاری محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاران باید از تعصبات شناختی؛ مانند ترس ازدست‌دادن یا بیش اطمینانی پرهیز کنند و تصمیم‌های خود را بر اساس داده‌های واقعی و مدل‌های تحلیلی اتخاذ نمایند.

عصمت‌پناه در پایان گفت: درصورتی‌که سرمایه‌گذار بر اساس تعصبات ذهنی تصمیم‌گیری کند، لازم است درک خود از اصول و مبانی اقتصادی و مالی را بازنگری کند تا بتواند رفتار سرمایه‌گذاری منطقی‌تری در شرایط پرنوسان بازار داشته باشد.

پایان مطلب