محبوبه مغانی: پایان بهمن ماه سال گذشته بود که ورود نقدینگی موجود در عرصه اقتصادی کشور به سمت بازارهای طلا، سکه و ارز متوقف شد تا پس از رشد روز افزون قیمت این کالاهای جایگزین سرمایه‌گذاری، این بار با حرکت این سرمایه‌ها به سمت بازار سرمایه، شاهد رشد بورس باشیم تا به این واسطه بازدهی حدودا 130 درصدی برای بورس اوراق بهادار تهران از ابتدای سال تا به امروز ثبت شود. در واقع برخورداری شاخص بورس تهران در بسياري از روزهای کاری آن از رشد هزار واحدی، منجر به تقویت انگیزه سرمایه‌گذاری در این بازار شده است، به گونه‌ای که این روزها پس از ورود سرمایه‌گذاران حقیقی به بازار سرمایه، بازیگران حقوقی برای پاسخگویی به تقاضاهای موجود لازم است مبادرت به عرضه سهام کنند، مساله‌ای که سبب شده تا به‌رغم لزوم اصلاح شاخص و جلوگيري از رشدهای بی‌رویه، این مساله با تاخیر مواجه شود و فضایی برای آن حاصل نشود.
در این بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه با کسب جایگاه ویژه، بعضا با پیشی گرفتن از بازدهی شاخص کل، سرمایه‌گذاران خود را خرسند ساخته‌اند. حال با توجه به نقش این صندوق‌ها در بهبود مولفه‌های اصلی بازار سرمایه مانند کاهش ریسک، افزایش نقد شوندگی و...، برخی از فعالان بازار سرمایه بر آن شدند تا پیشنهاد تشکیل صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را با مشارکت کلیه نهادهای فعال در بازار پول و سرمایه کشور ارايه دهند.
در چنین شرایطی با توجه به فعال بودن 63 صندوق سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه و متمایل شدن سرمایه‌گذاران ریسک گریز به سرمایه‌گذاری در این نهادهای مالی، بر آن شدیم طی گزارشی به معیارهای ارزیابی این صندوق‌ها بپردازیم تا به موجب اطلاعاتی كه ارائه مي‌شود سرمایه‌گذاران ریسک گریز با آگاهی بیشتر به انتخاب این صندوق‌ها بپردازند.
چرا می‌گوییم صندوق‌ها...؟
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت، در بررسی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در یک سال اخیر، از نهاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه کشورمان، به عنوان نهادی نوپا یاد کرد که خوشبختانه طی سالیان گذشته مورد اقبال روزافزون فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است.
بر این اساس وی در تشریح دلایل پیشی گرفتن رشد این صندوق‌ها از بازار به لزوم توجه به متغیرها و دلایل اثرگذار بر عملکرد صندوق‌ها در دو سطح متغیرهای درون‌زا و برونزا اشاره کرد.
علی قاسمی یکی از عمده‌ترین دلایل رشد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در کشور در سطح متغیرهای درون‌زا را ناشی از ساختار اجرایی آنها دانست و گفت: فرآیند و مدیریت سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها از طریق مدیران حرفه‌ای و مستند به دانش و تجربه ارکان اجرایی این صندوق‌ها صورت می‌گیرد و عملا سرمایه‌گذاران به صورت مستقیم در فرآیند سرمایه‌گذاری درگیر نیستند. به عبارت دیگر، مدیران صندوق‌ها به نیابت از سرمایه‌گذاران در پرتفو یا سبد متعددی از سهام ارزشمند بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند و سودهای حاصله را در بازه‌های زمانی مقرر به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند.
وی ادامه داد: با این مبنا می‌توان گفت که ریسک سرمایه‌گذاران به دلیل عملکرد مدیران صندوق به پایین‌ترین سطح می‌رسد و عملا سرمایه‌گذاران در انتظار بازده صندوق خواهند بود. با توجه به اینکه مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشور از دانش و تخصص بالایی در این زمینه برخوردارند، لذا این مهم عملکرد خوبی را برای صندوق‌ها نزد آحاد جامعه ایجاد کرده است.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت همچنین در سطح متغیرهای برونزا نیز به متغیرهای اثرگذار سیاسی و نیز بازدهی صنایع عمده بازار اشاره کرد که طبعا رشد آنها بر سبد صندوق‌ها تاثیر‌گذار است.
وی یکی از اصلی‌ترین کارکردهای بازارهای سرمایه در اقصی نقاط جهان را ایجاد سازوکارهایی ذکر کرد که باعث افزایش نقدشوندگی ابزارهای سرمایه‌گذاری و تامین مالی و همچنین ارتقا و افزایش امنیت سرمایه‌گذاران شود.
قاسمی ادامه داد: بر این اساس باید گفت که حفظ امنیت سرمایه‌گذاران نیز عملا به معنای مدیریت و کاهش ریسک‌هایی است که سرمایه‌گذار در معرض آن قرار دارد.
وی یکی از اصلی‌ترین راهکارهایی که در اغلب کشورهای پیشرفته دنیا برای کاهش و مدیریت ریسک در دستور کار متولیان امر قرار دارد را متنوع‌سازی ابزارهای سرمایه‌گذاری و تامین مالی دانست و اضافه کرد: تنوع ابزارها باعث جلب مشارکت و ایجاد انگیزه در طیف وسیع و مختلفی از سرمایه‌گذاران، متناسب با نیازها و سلایق مختلف آنان خواهد شد.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت ادامه داد: در واقع باید گفت که اساس شکل‌گیری و معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز مبتنی بر همین رویکرد است؛ بنابراین، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری با جمع‌آوری وجوه از سرمایه‌گذاران و تخصیص آنها به سبدهای سرمایه‌گذاری که با استفاده از مدیریت حرفه‌ای صندوق صورت می‌گیرد، سبب می‌شوند که ریسک سرمایه‌گذاران کاهش یابد و بازدهی متعارفی کسب کنند.
وي همچنین قابلیت نقدشوندگی زیادی که در ساختار اجرایی صندوق‌ها وجود دارد را منجر به فراهم آوردن امکانی برای سرمایه‌گذاران ذکر کرد که آنها را قادر می‌سازد تا با کمترین زمان و هزینه، واحدهای خود را ابطال و وجوه مورد نیاز خود را تامین کنند.
قاسمی در این میان به برخورداری صندوق‌های موجود در بازار سرمایه کشور از استانداردهای مناسب اشاره کرد و گفت: البته ساختار و نیز ارکان اجرایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشور با ساختار صندوق‌های سایر کشورها متفاوت است که این امر هم عمدتا به ساختار بازار سرمایه کشورهای دیگر و نیز تعدد و گستردگی نهادهای فعال در بازار سرمایه آن کشورها باز‌می‌گردد.
وی به عنوان مثال در کشورهای دیگر به وجود رکنی ذیل عنوان تامین‌کنندگان خدمات فرعی اشاره کرد که شامل مشاوران سرمایه‌گذاری، موسسات نقل‌وانتقال اسناد، حسابداران صندوق، متولیان، بازرسان، شرکت‌های مشاوره حقوقی، تحلیلگران مالی و نیز نهادهای اعتبارسنجی می‌شود که در کشور ما تنها برخی از این سرفصل‌ها وجود دارد.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت همچنین به تعریف نهاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشورهایی که دارای بازارهای پیشرفته مالی هستند در قالب «صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری»، اشاره کرد که به نظر می‌رسد با توسعه این نهاد مالی در کشورمان باید به سمت تاسیس صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری برویم.
قاسمی در این میان مهم‌ترین معیارهای ارزیابی صندوق‌ها را عملکرد ارکان اجرایی آن و خصوصا مدیران صندوق ذکر کرد که می‌تواند در خالص ارزش واحدها و نیز بازدهی صندوق که به صورت روزانه در وب‌سایت آنها منتشر می‌شود، نمایان شود.
وی تصریح کرد: هرچقدر عملکرد مدیران سرمایه‌گذاری صندوق در افزایش سودآوری و کاهش ریسک وجوه جمع‌آوری شده، بهتر باشد طبیعتا عملکردی که از صندوق ارايه می‌شود بهتر نشان داده خواهد شد. این مهم نیز در گرو داشتن استراتژی منسجم سرمایه‌گذاری بلند مدت با نگاه به سودآوری کوتاه مدت برای حفظ و صیانت از سرمایه‌های کوچک ذی‌نفعان صندوق است که نیاز به تعامل و هماهنگی اثربخش همه ارکان اجرایی صندوق دارد.
همچنین به اعتقاد مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت؛ عملکرد مدیران صندوق می‌تواند در سایر معیارهای ارزیابی مثل جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، رشد و توسعه بازار سرمایه و... تاثیر‌گذار باشد.
وی با توجه به اینکه عمده عملکرد صندوق‌ها در خالص ارزش دارایی‌ها و بازدهی پرتفوی آنها نشان داده می‌شود، به سرمایه‌گذاران توصیه کرد که برای انتخاب این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری به وب‌سایت‌های صندوق‌ها مراجعه و با بررسی و مقایسه این دو پارامتر، اقدام به تصمیم‌گیری کنند. همچنین می‌توانند با مراجعه به فعالان و کارشناسان بازار سرمایه نیز از کم و کیف عملکرد صندوق‌ها اطلاعات مناسبی را به دست آوردند.
صندوق‌ها همگام با بازار حرکت می‌کنند
قاسمی که عملکرد سبد صندوق‌ها را متاثر از عملکرد بازار سرمایه می‌داند، گفت که با رشد شاخص یا رشد قیمت سهام شرکت‌ها، سبد صندوق‌هاي سهام چنین شرکت‌هایی نیز متناسب با پورتفوي آن شاهد رشد و سودآوری خواهد بود.
وی با حايز اهمیت دانستن عملکرد مدیریت صندوق، به وجود موارد متعددی اشاره کرد که با وجود منفی بودن بازار، صندوق‌هایی بوده‌اند که با چینش هوشمندانه سبدشان توانسته‌اند از بازدهی‌های مناسبی برخوردار باشند.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت در همين حال با قابل اهمیت دانستن نقش سرمایه‌های خرد در رشد و گسترش بازار سرمایه، به نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز اشاره کرد که به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای موجود، می‌توانند نقش مهمی در تجهیز و هدایت سرمایه‌های خرد به سمت بازار سرمایه داشته باشند.
قاسمي تصریح کرد: البته باید توجه کرد که این مهم نیازمند اطلاع‌رسانی گسترده‌تر از کارکردهای این صندوق‌ها و شناساندن آنها به عموم جامعه است. برای این منظور بايد زیرساخت‌های عملیاتی لازم توسط مدیران صندوق‌ها در دستور کار قرار گیرد که توسعه فعالیت‌های بازاریابی و نیز استفاده از بستر اینترنت می‌تواند دو راهکار اجرایی مناسب باشد.
قاسمی از بازار سرمایه کشور به عنوان بازاری پویا و رو به رشد یاد کرد که نیازمند تجهیز منابع و هدایت آنها به سمت صنایع مولد کشور است؛ لذا در یک نگاه کلان، توسعه ابزارهای جدید در این بازار و در کلیه ابعاد آن، یکی از الزامات اصلی است.
وی با توجه به کارکردهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری و همچنین اقبال سرمایه‌گذاران به آنها، خواستار توجه به این صندوق‌ها به صورت استراتژیک شد.
به گفته اين فعال بازار سرمايه، با جهت‌گیری بازار پول و فعالان اصلی آنها یعنی بانک‌ها به سمت بازار سرمایه و استفاده از ظرفیت‌های اين بازار، این نیاز بیش از پیش احساس می‌شود. در این میان ارايه خدمات بانکداری شرکتی و نیز بانکداری اختصاصی در قالب خدمات مدیریت دارایی و ثروت، این امر را بیش از پیش در مركز اهميت قرار می‌دهد که باید صندوق‌های جدیدی با کارکردهای جدید و متناظر با بخش‌های ناشناخته بازار طراحی و اجرایی شوند.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت در پاسخ به این سوال که با توجه به رشد بازار سرمایه و هجوم نقدینگی به این بازار، صندوق‌های با درآمد ثابت در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام از چه جایگاهی برخوردارند و تا چه میزان می‌توانند انتظارات سرمایه‌گذاران ریسک گریز را تامین کنند، اظهار كرد: صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت به خوبی می‌توانند انتظارات سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز را تامین كنند و به نظر می‌رسد که تاکنون نیز از عهده چنین کاری برآمده‌اند. به گفته وي البته با رشد و گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در کشور و نیز اطلاع‌رسانی از عملکرد صندوق‌ها می‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاران در آینده‌ای نه چندان دور به استفاده از سایر صندوق‌ها و با هدف افزایش سودآوری و نیز پذیرش ریسک بالاتر متمایل شوند تا هم شاهد رشد و پویایی صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری باشیم و هم گسترش بازار سرمایه در سایر ابعاد آن را تجربه کنیم.
دارایی‌های صندوق‌ها محدود است
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین نیز افزایش تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در یک سال گذشته و بازدهی بالای برخی از این صندوق‌ها نسبت به بازار سرمایه را به عنوان نشانه‌های مثبت ارزیابی کرد؛ اما در این میان مشکلی را طرح کرد و گفت که به‌رغم افزایش کمی صندوق‌ها، دارایی تحت مدیریت آنها همچنان اندک است و بخش کمی از بازار را شامل می‌شود.
به گفته وی؛ بر اساس آمارهای منتشر شده توسط انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذاری (ICI)، میانگین نسبت دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به محصول ناخالص داخلی در جهان، در حدود 34 درصد است. مقایسه این آمار با نسبت‌های بازار مالی ایران نشان می‌دهد که با احتساب دارایی حدود 27 هزار میلیارد ریالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سهم صندوق‌های سرمایه‌گذاری از دارایی قابل مدیریت در بازار مالی کشور، در حدود نیم درصد است که بسیار کمتر از میانگین جهانی است و از این‌رو، لازم است اقدامات بیشتری در این حوزه صورت بگيرد.
علی سنگینیان از میزان نفوذ صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار با استفاده از نسبت دارایی‌های تحت مدیریت این صندوق‌ها به توليد ناخالص داخلی، به عنوان یکی از معیارهایی نام برد که به صورت متعارف برای اندازه‌گیری عمق و توسعه بازار سرمایه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی تصریح کرد: این معیار نشان می‌دهد چه بخشی از منابع مالی قابل تخصیص به فعالیت‌های اقتصادی، به صورت متمرکز و حرفه‌ای از طریق سازوکارهای سرمایه‌گذاری جمعی مدیریت می‌شود.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین بالاتر بودن دارایی‌های تحت مدیریت این صندوق‌ها به محصول ناخالص داخلی را نشان‌دهنده توسعه‌یافتگی بازار و بلوغ نهادهای مالی فعال در آن بازار عنوان و اضافه کرد که برای افزایش کارآیی بازار سرمایه و بهبود مولفه‌های آن، باید صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیش از پیش توسعه یابند.
وی با اشاره به تجربه طولانی حضور صندوق‌ها در بازارهای مالی توسعه یافته، ابراز كرد: این ابزارهای سرمایه‌گذاری، طی ده‌ها سال فعالیت، کاملا در بازار مالی تثبیت شده‌اند. از طرف دیگر، فرهنگ‌سازی انجام شده برای جذب سرمایه‌گذاران حقیقی و حتی حقوقی از طریق صندوق‌ها، باعث شده است که این صندوق‌ها بسیار بزرگ شده و به کانال اصلی ورود سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه تبدیل شوند.
سنگینیان برای نمونه به دارایی تحت مدیریت یکی از صندوق‌ها به نام فدلیتی (Fidelity cash reserve) اشاره کرد که بیش از 120 میلیارد دلار دارایی را شامل مي‌شود.
وی ادامه داد: این شرکت، ده‌ها صندوق متنوع دیگر را تحت مدیریت خود دارد؛ از این‌رو، امکان استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس، استفاده از بهترین مدیران سرمایه‌گذاری و معیارهای مدیریت ریسک، برای این شرکت مهیا است. از سوی دیگر، وجود صندوق‌های متنوع با امکان پاسخگویی حرفه‌ای به نیازهای مختلف سرمایه‌گذاران، باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار نداشته باشند.
راه درازی در پیش است...
به گفته مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین؛ صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران از عمر اندکی (کمتر از 5 سال) برخوردارند، بنابراین هنوز به اندازه کافی رشد نکرده‌اند، متنوع نیستند و با توجه به فرهنگ سرمایه‌گذاری در کشور که عمدتا تمایل به حضور مستقیم در بازار دارد، راه درازی را برای توسعه در پیش دارند.
وی معیارهای ارزیابی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشور را به طور معمول بر اساس بازده عنوان و بر این نکته تاکید کرد که هر صندوق بر اساس امیدنامه برای پاسخگویی به سلیقه و ریسک خاصی در بازار طراحی شده است، از این‌رو، نمی‌توان همه صندوق‌ها را بر اساس معیار بازده و در یک فهرست، ارزیابی کرد.
سنگینیان برای نمونه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های کوچک و رشدی اشاره کرد که از نظر استراتژی سرمایه‌گذاری با صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های بزرگ تفاوت دارند، بنابراین وی تاکید کرد که بنا به این مساله نباید این دو را باهم قياس کرد.
وی ادامه داد: در حال‌حاضر، همه صندوق‌های فعال در بازار سرمایه کشور از ساختار یکسانی برخوردارند که اگرچه مقایسه آنها را آسان می‌کند، اما انعطاف‌پذیری در انتخاب استراتژی‌های سرمایه‌گذاری را محدود می‌کند.
به گفته مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین؛ استراتژی سرمایه‌گذاری، کیفیت و سابقه مدیران سرمایه‌گذاری، هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم و همچنین سابقه عملکرد صندوق می‌تواند ترکیب بهتری برای انتخاب یک صندوق باشد. برای نمونه صندوق‌های تحت مدیریت شرکت‌های تامین سرمایه از تنوع و امکانات بیشتری برخوردارند و می‌توانند گزینه بهتری برای سرمایه‌گذاران باشند.
وی در بیان نقش این صندوق‌ها در هدایت سرمایه‌های خرد و کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری، به تجربه بازارهای توسعه یافته اشاره کرد که حضور سرمایه‌گذاران از طریق این سازوکارهای سرمایه‌گذاری، به ثبات بیشتر بازارها منجر شده است؛ بنابراین وی ضروری دانست که دولتمردان و مدیران بازار سرمایه هم دیدگاه خود را در مورد حضور اشخاص حقیقی در بازار سرمایه اصلاح کنند.
سنگینیان پیشنهاد داد: با توجه به حضور مستقیم مردم در بازار که با تبعاتی چون رفتار توده‌ای و نوسان‌های ناخواسته همراه است؛ بهتر است به‌جای تلاش برای افزایش تعداد کدهای معاملاتی اشخاص حقیقی، تمرکز مسوولان بازار سرمایه بر افزایش تنوع، تعداد و ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری و در نهایت افزایش تعداد سرمایه‌گذاران از طریق این صندوق‌ها باشد.
به گفته وی؛ هر صندوق سرمایه‌گذاری، یک مسیر جدید و کم‌ریسک‌تر (در مقابل سرمایه‌گذاری مستقیم) دسترسی به بازار است. بنابراین تعدد و تنوع این مسیرها، باعث حضور بیشتر و حرفه‌ای‌تر سرمایه‌گذاران در بازار خواهد شد که خود افزایش نقدشوندگی و عمق بازار را در پی خواهد داشت.
مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین به ایجاد صندوق‌های شاخصی، صندوق‌های کالایی قابل معامله در بورس، صندوق‌های بخشی (صنعت خاص) اشاره کرد که به عنوان ابزارهای مالی می‌توانند منجر به افزایش عمق بازار شوند.
وی تصریح کرد: البته ضروری است مقررات این صندوق‌ها انعطاف‌پذیرتر و قابل تغییر در جزییات باشند، چرا که در غیر این‌صورت، با انبوهی از صندوق‌های هم شکل در بازار روبه‌رو خواهیم بود.
