حديث موسوي: با اينكه زمان زيادي از آغاز فعاليت بورس كالاي ايران نمي‌گذرد، اما اين بورس به عنوان يكي از اركان اصلي بازار سرمايه، به يكي از نهادهاي تاثيرگذار در اقتصاد ايران تبديل شده است. نسبت ارزش معاملات بورس كالاي ايران در سال 91 به توليد ناخالص داخلي بالغ بر 12 درصد بوده و در همين سال، 64 درصد از ارزش بازار سرمايه ايران نيز به اين بورس تعلق گرفته است. همچنين طي ده ماهه سال 92، در مجموع ارزش معاملات انجام شده در بورس كالاي ايران به حدود 6/34 هزارميليارد تومان رسيده كه 48 درصد نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد داشته است.
از سوي ديگر در اين مدت بورس كالا بيش از 16 هزارميليارد تومان تامين مالي جهت سرمايه در گردش صنايع كشور را بر عهده داشته كه نسبت به مدت مشابه سال قبل، 33 درصد افزايش داشته است. در حال حاضر 185 كالاي پايه در بخش‌هاي صنعتي، معدني، پتروشيمي و كشاورزي از طريق 77 شركت كارگزاري به عنوان شبكه بازاريابي گسترده بورس كالا مورد معامله قرار مي‌گيرد. در اين بين محصولات فولادي كه از اهميت استراتژيك در فرآيند توسعه صنعتي كشور برخوردار است، از جمله مهم‌ترين محصولات مورد معامله در بورس كالاي ايران نيز محسوب مي‌شود به طوري‌كه در ده ماهه سال 92، 72 درصد از حجم معاملات تالار صنعتي و معدني با سهم 74 درصدي از ارزش معاملات اين تالار، به معاملات محصولات فولادي تعلق داشته است. به همين جهت و در آستانه برگزاري چهارمين همايش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ايران در مصاحبه‌اي كه با دكتر پناهيان، مديرعامل بورس كالاي ايران داشتيم، وي به بيان مواردي در اين زمينه پرداخت كه متن اين گفت‌و‌گو در ادامه مي‌آيد.
شبهاتي در مورد ساز و كار عرضه محصولات مختلف در بورس كالا مطرح است. عده‌اي معتقدند محدوديت‌هاي ورود شركت‌ها به بورس كالا و اجبار به تعيين سقف و كف براي حجم عرضه و قيمت محصولات مختلف اعم از محصولات فولادي با مباني اقتصاد آزاد مغايرت دارد. آيا اين موضوع صحت دارد؟ در بورس‌هاي كالايي جهان اين مساله چگونه است؟
برخي از محدوديت‌هايي كه در حال حاضر بورس كالا با آن مواجه است به دليل ساختار اقتصادي و شرايط خاص اقتصادي كشور حادث شده و بر بورس كالا تحميل مي‌شود. براي مثال محدوديت‌هاي حجم عرضه و حجم معاملات عمدتا با هدف رواني و تسهيل معاملات و نيز سهولت عمليات اجرايي تحويل كالا از سوي توليدكنندگان صورت گرفته است. ضمن اينكه در خصوص برخي كالاها به‌منظور جلوگيري از كشف قيمت مبتني بر عرضه‌هاي محدود، براي عرضه و ميزان معاملات حداقل‌هايي تعيين شده است. علاوه‌بر اين بايد توجه كرد كه در خصوص اعمال برخي محدوديت‌ها در عرضه و دامنه قيمت‌ها، بورس كالا به دليل شرايط و ساختار كلان اقتصاد كشور و اجراي برخي برنامه‌ها از سوي دولت از جمله هدفمندسازي يارانه‌ها، تاثير پذيرفته است. بر اين اساس و تحت تاثير برخي مسائل رواني حاكم شده بر بازار، محدوديت‌هايي بر بورس كالا اعمال شد. محدوديت‌هايي كه قطعا دائمي نيست و در تلاش هستيم با مساعدت دولت، آنها را كاهش داده و در نهايت حذف كنيم، دولت هم در اين خصوص به ما قول مساعد داده است. به هر حال ايجاد ساز و كار اصولي بورس براي كشف قيمت و معاملات آزاد و عادلانه وظيفه ذاتي ماست كه با روي كار آمدن دولت تدبير و اميد در تلاش هستيم هر چه سريع‌تر به آن جامه عمل بپوشانيم.
از سويي ديگر در بسياري از بورس‌هاي كالايي جهان عمدتا معاملات در قالب قراردادهاي مشتقه انجام مي‌گيرد و از اين رو ساختار بورس كالاي ايران كه معاملات آن بيشتر از نوع معاملات فيزيكي است با ساير بورس‌ها تا حدي متفاوت است.
* كشف قيمت در بورس كالا با ابهاماتي همراه است. با توجه به اينكه در حوزه فولاد كشف قيمت اهميت بالايي دارد و تغييرات قيمت‌هاي داخلي آن همواره متاثر از نوسان نرخ ارز و شمش‌هاي وارداتي فولاد به كشور است، آيا فرمول‌هاي تعيين قيمت محصولات فولادي قابليت اعمال اين موارد را نيز دارند؟ اصولا كشف قيمت كالاها در رينگ فولاد بر چه اساسي است؟ آيا نبايد نوسانات داخلي قيمت را در بازار آزاد در زمينه قيمت‌هاي بورس كالا هم لحاظ كرد؟
به‌طور كلي فرآيند كشف قيمت محصولات فولادي در بورس كالاي ايران بر اساس ساز و كار عرضه و تقاضاي بازار صورت مي‌گيرد. در اين فرآيند، كشف قيمت محصولات فولادي متناسب با شرايط كسب و كار، نوسانات قيمت‌هاي جهاني و نرخ ارز تعيين مي‌شود و اين موضوع به وضوح با مقايسه قيمت‌هاي كشف شده در بورس كالا و قيمت‌هاي جهاني قابل مشاهده است. به‌طور مثال در حال حاضر كه با ركود در بازار محصولات فولادي مواجه هستيم و در عين حال بازار ارز نيز بعد از كاهش اوليه به ثبات نسبي رسيده است، قيمت محصولات فولادي نيز متناسب با شرايط جديد به‌طور قابل ملاحظه‌اي با كاهش همراه بوده است. طبيعي است كه با رونق گرفتن بازار در آينده قيمت اين نوع محصولات نيز با افزايش همراه خواهد بود.
هم‌اكنون به علت ركود در بازار فولاد، نقدينگي شركت‌هاي فولادي به شدت كاهش يافته است. بورس كالا چه ابزارهايي در اختيار دارد يا مي‌تواند تعريف كند تا در شرايط ركودي فولادسازان بتوانند همچنان به عرضه محصولات در بورس كالا اقدام كنند و از معاملات تالار صنعتي عقب نكشند؟
يكي از جذابيت‌هاي بورس كالا براي توليدكنندگان محصولات فولادي امكان انجام معاملات سلف در يك بستر امن است. معاملات سلف در واقع يكي از ابزارهاي تامين مالي توليدكنندگان است. بورس كالا از اين طريق سال گذشته حدود 140 هزار ميليارد ريال براي توليدكنندگان محصولات فولادي تامين مالي فراهم كرد و اين رقم در 10 ماهه سال جاري به 127 هزار ميليارد ريال رسيده است.
يكي از اهداف استراتژيك بورس كالا در حوزه محصولات فولادي راه اندازي ابزارهاي مالي جديد نظير قراردادهاي سلف موازي و قراردادهاي آتي است. قراردادهاي سلف موازي، موجبات نقدشوندگي معاملات سلف را كه سهم بسيار زيادي در حجم و ارزش معاملات بورس كالا دارند، فراهم مي‌آورد. اين ابزارها نه تنها در تامين مالي بنگاه‌ها كمك شاياني مي‌كند بلكه به كشف قيمت شفافتر كمك كرده و از همه مهم‌تر امكان مديريت ريسك نوسانات قيمتي و همچنين برنامه ريزي بلندمدت را براي بنگاه‌ها فراهم مي‌كند. اين موضوع در نهايت به خلق ارزش افزوده بالاتر در حوزه استراتژيك محصولات فولادي منتهي خواهد شد. بورس كالا همچنين در صدد جلب مشاركت بانك‌ها با ارائه تسهيلات به توليدكنندگان و شركت‌ها و نيز راه اندازي سيستم قبض انبار براي محصولات فولادي بوده است كه در هدايت منابع مالي به سمت بخش‌هاي توليدي و شركت‌هاي فولادي، نقش بسيار تاثيرگذاري خواهد داشت.
عده‌اي از كارشناسان معتقدند معاملات آتي فولاد مي‌تواند در بورس كالا راه‌اندازي شود؛ چر اكه صنعت فولاد بالادست بسياري از صنايع است و نوسانات قيمت آن روي بسياري از پروژه‌ها، بخش‌ها و محصولات اثرگذار است، بنابراين كنترل و پيش‌بيني قيمت در مورد محصولات اين حوزه به ترسيم يك دورنما از آينده اقتصادي بسياري از فعاليت‌هاي اقتصادي كمك مي‌كند. معايب و مزاياي راه‌اندازي سامانه آتي فولاد را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ آيا بورس كالا امكان راه‌اندازي اين سامانه را در مورد محصولات فولادي دارد؟
تجربه جهاني نشان داده است كه اقتصاد مبتني بر بازار بهترين راهكار براي تخصيص بهينه منابع است. در اين سيستم، قيمت‌ها نقش كليدي براي هماهنگي فعاليت‌هاي توليدكنندگان و مصرف كنندگان دارد و يكي از ابزارهايي كه سيستم قيمت‌ها مي‌تواند كاركرد اساسي خود را از آن طريق پياده سازد، قراردادهاي آتي است. با استفاده از اين قراردادها نه تنها قيمت‌ها به صورت شفاف و رقابتي كشف خواهد شد بلكه امكان مديريت ريسك نوسانات قيمتي و از اين رو امكان برنامه‌ريزي بلندمدت براي بنگاه‌ها فراهم خواهد شد. علاوه‌بر اين قراردادهاي آتي مي‌تواند با ترسيم دورنماي اقتصادي، سياست گذاران حوزه بازارهاي كالايي را جهت طراحي بسته‌هاي سياستي خود كمك كند.
در حال حاضر اقدامات ارزشمندي با همكاري فعالان بازار جهت توسعه هر چه بيشتر قرارداد آتي به ويژه قراردادهاي آتي محصولات فولادي در بورس كالا صورت گرفته و در اين رابطه اقدامات مطالعاتي و تحقيقاتي قراردادهاي آتي ميلگرد به پايان رسيده و اميدنامه اين قرارداد هم اكنون در نوبت بررسي در هيات پذيرش بورس كالاي ايران قرار دارد كه به محض پذيرش مي‌توانيم عمليات اجرايي راه‌اندازي قراردادهاي آتي ميلگرد را آغاز كنيم و براي برخي ديگر نظير ورق، مطالعات خوبي انجام شده است. به‌طور قطع با راه‌اندازي اين قراردادها گام موثري جهت توسعه فعاليت‌هاي اقتصادي در اين حوزه از اقتصاد برداشته خواهد شد و با در نظر گرفتن ارتباط استراتژيك اين بخش با ساير بخش‌هاي اقتصادي كشور، شاهد سرريز تأثيرات مثبت آن به ديگر بخش‌ها نيز خواهيم بود.
ورود قراضه آهن و آهن اسفنجي به تالارهاي بورس كالا نيازمند چه پيش نيازهايي است؟ آيا ترتيباتي براي عرضه اين محصولات در بورس كالا با توجه به نياز بسيار زياد توليدكنندگان فولاد به آن انديشيده شده است؟ صادرات محصولات فولادي از طريق بورس نيز ايده‌اي است كه از سوي دبير انجمن توليدكنندگان فولاد مطرح شده، آيا بورس كالا اين قابليت را دارد؟
محصولات فولادي نه تنها از اهميت استراتژيكي در فرآيند توسعه صنعتي كشور برخوردار است بلكه در معاملات بورس كالا نيز حجم قابل توجهي را به خود اختصاص داده است. به همين جهت بورس كالا به دنبال تكميل زنجيره عرضه محصولات فولادي بوده كه در وهله اول به كشف قيمت بهتر محصولات فولادي و از اين رو خلق ارزش افزوده بيشتر منتهي خواهد شد. همچنين اين اقدام منجر به كاهش قدرت انحصاري برخي از توليدكنندگان محصولات فولادي در بازار خواهد شد. پايش لحظه‌اي بازار و انتقال كاستي‌هاي مربوطه به آن به سياست گذاران بازارهاي كالايي بخش ديگري از اثرات مثبت تكميل زنجيره عرضه محصولات فولادي است. در اين خصوص بورس كالا با انجام كارهاي كارشناسي و همچنين برگزاري نشست‌هاي تخصصي با فعالان بازارهاي سنگ‌آهن و قراضه آهن، اقدامات موثري جهت تكميل اين فرآيند برداشته است.
در خصوص صادرات محصولات فولادي نيز بايد عنوان كرد هم اكنون در بورس كالا علاوه‌بر تالار معاملات فيزيكي كالا، محصولاتي نظير سنگ‌آهن، كك و قير و... به صورت فعالانه در تالار صادراتي مورد عرضه و معامله قرار مي‌گيرند. بورس كالا با توسعه معاملات به ويژه معاملات محصولات فولادي در تالار صادراتي، به دنبال ارتقاي جايگاه صنعت فولاد ايران به عنوان مرجع قيمت‌گذاري (price maker) در بازارهاي منطقه‌اي و جهاني است. در همين رابطه اكنون قيمت سنگ‌آهن به صورت رقابتي و شفاف و با توجه به نرخ دلار در بورس كالاي ايران كشف مي‌شود.
به نظر شما سياست‌هايي كه قرار است توسط مجلس در مورد بهره مالكانه 30 درصدي اتخاذ شود، چه اثري بر معاملات بورس كالا خواهد گذاشت؟
افزايش بهره مالكانه به معني افزايش هزينه فعالان بخش معدن است. به‌طوركلي اكثريت قريب به اتفاق محصولاتي كه در رينگ صنعتي عرضه مي‌شوند محصولات غيرمعدني هستند و تنها بخشي كه از تغيير نرخ بهره مالكانه به‌طور مستقيم متاثر مي‌شوند، شركت‌هاي معدني عرضه كننده در بورس كالا هستند. هم اكنون سنگ‌آهن صرفا در رينگ صادراتي بورس كالا مورد معامله قرار مي‌گيرد و عرضه‌كنندگان آن براي حفظ سهم خود در بازارهاي جهاني بايد مطابق با قيمت‌هاي جهاني اقدام به عرضه كند. به همين سبب افزايش نرخ بهره مالكانه و به تبع آن افزايش هزينه معدن‌داران، صرفا منجر به كاهش حاشيه سود آنها به دليل ثبات قيمت‌هاي فروش مي‌شود و از اين بابت تاثيري بر ميزان معاملات آنها در بورس كالا نخواهد داشت.
البته بايد توجه داشت كه احتمال مي‌رود، در صورت تصويب بهره مالكانه 30 درصدي، توليدكنندگان سنگ‌آهن مصمم به فروش بر اساس مكانسيم بازار شوند كه در اين صورت به احتمال قوي بورس كالا يكي از ابزارهاي مفيد براي عملياتي كردن اين مهم خواهد بود و اين به معني رونق گرفتن رينگ داخلي اين محصول است.
چهارمين همايش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ايران اواخر بهمن ماه توسط روزنامه دنياي اقتصاد برگزار خواهد شد. با توجه به اينكه شما عضو كميته راهبردي همايش و يكي از سخنرانان اصلي آن هستيد، تاثير اين همايش‌ها را در برنامه‌ريزي فعالان هر دو طيف صنعت فولاد و معدن ايران چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
برگزاري چنين نشست‌هايي كه در آن نمايندگاني از تمامي فعالان بخش‌هاي مختلف زنجيره عرضه محصولات فولادي حضور دارند، فرصت بسيار مناسبي براي اطلاع از روند سرمايه‌گذاري ها، مشكلات، چالش‌ها و چشم‌انداز بخش صنعت فولاد و معدن در اختيار فعالان اين بخش‌ها و همچنين سياست‌گذاران قرار مي‌دهد و فعالان اين بازار مي‌توانند از توانمندي‌ها و همچنين زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري در بخش‌هاي مختلف زنجيره عرضه محصولات فولادي اطلاع حاصل كنند. يه طور قطع با برگزاري چنين نشست‌هايي مي‌توان با هم انديشي فعالان بازار اقدامات موثري براي حل كاهش هزينه‌هاي مبادلات و از اين‌رو افزايش حجم معاملات و خلق ارزش افزده به عمل آورد.بورس كالا نيز به عنوان يكي از نهادهاي اساسي بازار، حضور فعال و پر رنگي در اين نشست به‌منظور معرفي اهداف استراتژيك و برنامه‌هاي آتي خود در حوزه صنعت فولاد و معدن خواهد داشت و در حاشيه اين نشست جلساتي با فعالان بازار برگزار خواهد كرد.
