رضا زندی:آیا سفر روحانی به چین، می‌تواند جاده روابط تهران- پکن را دوطرفه کند؟ جاده‌ای که «تابلوی تحریم»، آن را یک طرفه کرده است. چینی‌ها در ایران پروژه‌های کلان می‌گیرند اما تعهداتشان را اجرا نمی‌کنند. جنس بی‌کیفیت به ایران می‌فروشند و خیالشان نیست. نفت ایران را می‌خرند اما پولش را به ایران نمی‌فرستند. هم از بازار ایران منافع کلان می‌برند، هم در برابر قطعنامه‌های تحریم سازمان ملل سکوت می‌کنند. لبخند می‌زنند ولی در مذاکرات هسته‌ای منفعل می‌نشینند. قرارداد نفتی با ایران امضا می‌کنند فقط برای اینکه اندام میادین ایران را زخمی کنند. رییس‌جمهور روحانی در چین چه اهدافی را دنبال کرد؟ چرا وزیر نفت‌اش را با خود برد؟
سه هدف زنگنه در چین چه بود؟
روحانی پس از پایان اجلاس «تعامل و اقدامات اعتماد‌سازی آسیا» موسوم به «سیکا»، در چین ماند و موضوع سفرش را دوجانبه کرد. این نخستین سفر روحانی به شرق آسیا بود. چین مهم‌ترین شریک تجاری ایران است. به گفته اسدالله عسگراولادی، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین، حجم مبادلات دو طرف در سال گذشته 35میلیارد دلار بود. برخی هم این رقم را اکنون 40 میلیارد دلار می‌دانند. پیش از سفر روحانی، وزیر امور اقتصاد و دارایی ایران در صدر هیاتی به پکن رفته بود. چین بزرگ‌ترین بازار نفت ایران است. بنا به گفته مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت، متوسط سالانه صادرات نفت ایران به چین بیش از 400هزار بشکه در روز است. این میزان را تا 450 هزار بشکه در روز هم برآورد کرده‌اند. تحریم‌ها باعث شده تا بخش مهمی از پول نفت صادراتی ایران یا به ایران باز نگردد یا با کالای بی‌کیفیت چینی به بندرهای ایران برسد. «هیات ایرانی در حوزه نفت، سه هدف را دنبال می‌کند. به همین دلیل هم وزیر نفت همراه با رییس‌جمهوری به چین رفت» این را یک منبع مطلع به «صدا» می‌گوید. سه هدف زنگنه در چین چه بود؟
هدف اول: افزایش فروش نفت به چین
بازار چین برای کشورهای تولید‌کننده نفت، بازار جذابی است. گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی بیشترین رشد مصرف نفت در سال‌های آتی را متعلق به شرق آسیا می‌داند. «هرچه بتوانیم روابط نفتی‌مان را با کشورهای چین، هند و ژاپن توسعه دهیم به نفع ایران است. چراکه بازار آینده نفت بیشترین رشد را در این مناطق تجربه خواهد کرد.» این را علی ماجدی، معاون امور بین‌الملل وزارت نفت به «صدا» می‌گوید. هیات ایرانی برای عملی‌کردن این ایده، با چینی‌ها مذاکره خواهد کرد. زمانی که این گزارش نوشته می‌شود سفر رییس‌جمهوری به چین جریان دارد. باید منتظر اتمام سفر و نتایج اعلامی آن ماند. هرچند در شرایط تحریم بسیاری از توافقات به‌صورت علنی بیان نخواهد شد. منبع آگاه «صدا» درباره احتمال مذاکره تهران و پکن برای افزایش صادرات نفت یک خبر مهم می‌دهد: «ایران می‌خواهد صادرات نفت به چین را 200هزار بشکه در روز افزایش دهد و به حدود 600 تا 650هزار بشکه در روز برساند. بنابراین یکی از محورهای مذاکره با چینی‌ها این موضوع است.»
اطلاع‌رسانی رسمی نمی‌شود
زنگنه در حاشیه نوزدهمین نمایشگاه نفت تهران، گفت هیچ محدودیتی را برای میزان صادرات نفت ایران نمی‌پذیرد. اما بعید است او درباره مذاکره با چینی‌ها برای افزایش صدور نفت به این کشور، اطلاع‌رسانی رسمی کند. براساس توافق ژنو، ایران می‌تواند یک‌میلیون بشکه در روز، نفت خام صادر کند. میزان صادرات واقعی نفت خام ایران در ماه آوریل بیش از یک‌میلیون و 110هزار بشکه در روز بود. این رقم ماه قبل از آن یک میلیون و 290 هزار بشکه بود. هفته گذشته اداره گمرک چین درباره میزان صادرات نفت خام ایران به این کشور اعلام کرده است: «میزان واردات نفت خام چین از ایران به 800هزار بشکه در روز رسیده است که این رقم دو برابر میزان مشابه در سال قبل است». البته ارقام صادراتی یک ماه بیان‌کننده میزان واقعی صادرات نفت در یک‌سال نیست.
هدف دوم: بازگرداندن پول نفت به کشور
محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت، آبان‌ماه سال گذشته، حجم دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در چین را 22میلیارد دلار اعلام کرده بود. برخی منابع خبری هم آن روز‌ها اعلام کردند که علاوه بر این میزان، ایران در فاصله سال‌های 2007 تا 2011، حدود 25میلیارد دلار از دارایی‌هایش را از بانک‌های اروپایی به بانک‌های چین انتقال داده است تا در اروپا بلوکه نشود. رقم اعلام شده از طرف نوبخت با این رقم جمع شد و برخی رسانه‌ها نتیجه‌گیری کردند که پول ایران نزد چینی‌ها حدود 47میلیارد دلار است براساس توافق ژنو، ایران این امکان را دارد تا تیرماه، 4میلیارد و 200میلیون دلار از منابع ارزی خارجی‌اش را به کشور منتقل کند. با توجه به پول‌های نفت ایران در هند، ترکیه، ژاپن، کره و حتی تایوان بعید است رقم قابل‌توجهی از پول‌های بلوکه‌شده در بانک‌های چینی تاکنون به ایران منتقل شده باشد. «در مسائلی همچون تحریم‌ها که بر کشور اعمال شد، چین نیز در پرداخت پول‌ها به صورت ۳۰درصد نقد، ۷۰درصد کالا، عمل کرد.» این را سیدشریف حسینی، نماینده مجلس، فروردین سال گذشته به خبرگزاری «خانه ملت» گفته است. منبع آگاه «صدا» میزان بدهی چینی‌ها از بابت خرید نفت ایران را در حال حاضر 24 تا 25میلیارد دلار اعلام می‌کند: «یکی دیگر از اهداف سفر آقای رییس‌جهمور و آقای زنگنه، آزاد کردن هرچه بیشتر این منابع مالی و ورود آن به کشور است.» با توجه به تحریم‌های بانکی، اگر این پول بخواهد به صورت منابع مالی به ایران برسد مسیر پیچیده‌ای را طی خواهد کرد. چینی‌ها حتی از شیوه انتقال هم سود می‌برند!
از خودمان به خودمان تسهیلات نمی‌دهند
چینی‌ها به نام بیمه‌های صادراتی‌شان تشکیلاتی دارند که به «سایناشور» شهره است. این تشکیلات به پروژه‌های ایران تسهیلات می‌دهد. نکته مهم ماجرا اینجاست که این تسهیلات، از پول ایران که پیش آنهاست پرداخت می‌شود. «چینی‌ها از این محل حدود 4میلیارد دلار به پروژه‌ها تسهیلات داده‌اند.» این را منبع مطلع نفتی، به «صدا» می‌گوید. این میزان چه تناسبی با 25میلیارد دلار پول مانده نفت ایران در چین دارد؟! چینی‌ها حتی برای بازگرداندن پول خودمان خساست به خرج می‌دهند. احتمالا یکی از محورهای مذاکرات حسن روحانی با همتای چینی‌اش، افزایش رقم این تسهیلات است تا پول بیشتری وارد کشور شود. براساس آمار گمرک، ایران، در هشت‌ماهه اول سال گذشته میلادی 5میلیارد و 791 میلیون دلار کالا از چین وارد کشور شده است.
هدف سوم: جلوگیری از فرصت‌سوزی چینی‌ها
داغ چینی‌ها بر پیشانی صنعت نفت ایران در این سال‌ها عیان‌تر از آن است که بتوان پنهان کرد. بیژن زنگنه ماه گذشته شرکت ملی نفت چین را از میدان آزادگان جنوبی اخراج کرد و به خانه‌شان فرستاد. چینی‌ها از سال 2007 میلادی حضورشان را در صنعت نفت ایران پررنگ کردند. در دسامبر آن سال، قرارداد مشترکی میان شرکت سینوپک چین و شرکت ملی نفت ایران برای توسعه میدان یادآوران، امضا شد. پس از آن بود که شرکت ملی نفت چین موسوم به «CNPC»، امتیاز توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی و جنوبی را به دست آورد. «CNPC» بدون آنکه کار مثبتی در آزادگان انجام دهد توانست امتیاز توسعه فاز 11 پارس جنوبی را هم به دست آورد.! این شرکت چینی جایگزین توتال شد. مقامات نفتی وقت ایران در مدح این واگذاری شعرها! سرودند. رستم قاسمی، وزیر وقت نفت اما، اردیبهشت‌ماه سال گذشته این قرارداد را باطل کرد. کار به جایی رسید که مدیرعامل وقت شرکت نفت و گاز پارس، از فسخ قرارداد با شرکت چینی به‌عنوان اقدام خوب! در فاز 11 پارس جنوبی نام برد. ضربه‌ای که شرکت ملی نفت چین در فاز 11 پارس جنوبی به ایران زده است جبران‌کردنی نیست. این میدان مشترک است. «CNPC» 47 ماه در فاز 11 پارس جنوبی ماند اما ابتدایی‌ترین کارهای توسعه‌ای را هم انجام نداد. این شرکت قرار بود ظرف 52 ماه فاز 11 را به بهره‌برداری برساند. اگر این تعهد عملی می‌شد مهر سال گذشته باید یکی از مهم‌ترین فازهای پارس جنوبی به بهره‌برداری می‌رسید. «CNPC» باید 5 میلیارد دلار در فاز 11 سرمایه‌گذاری می‌کرد که نکرد. حالا چه کسی باید مواخذه شود؟!
آیا اطلاعات نفت ایران را به عراق بردند؟
مسعود میرکاظمی، وزیر وقت نفت و رییس فعلی کمیسیون انرژی مجلس، سال 89 توسعه یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی ایران را به شرکت «CNPC» چین سپرد. میدان نفتی آزادگان جنوبی سیزده سال قبل از آن کشف شده بود. قرارداد توسعه این میدان ابتدا با شرکت «اینپکس» ژاپن امضا شد. ماجرای هسته‌ای ایران که پیش آمد ژاپنی‌ها به سرعت کنار کشیدند. برای این قرارداد حدود 4میلیارد دلار وام کم‌بهره هم به ایران دادند. آزادگان جنوبی با عراق مشترک است، طرف عراقی از این میدان مشترک روزانه 210هزار بشکه برداشت می‌کند. چینی‌ها در بخش عراقی میدان هم فعالند. یکی از اتهام‌ها علیه «CNPC» تبادل اطلاعات میدان نفتی آزادگان جنوبی با عراقی‌هاست. آنچه روشن است همکاری چینی‌ها با عراقی‌ها برای توسعه هرچه سریع‌تر میادین نفتی‌شان و اهمال در انجام قراردادهایشان با ایران است. افکار عمومی ایران هم این موضوع را دریافت کرده‌اند. چینی‌ها در تحریم ایران هم از «آخور خورده‌اند هم از توبره».
پروژه‌ای که باید تمام می‌شد به نیمه هم نرسیده است
شرکت ملی نفت چین (CNPC) با دستور زنگنه از آزادگان جنوبی اخراج شده است اما ظاهرا هنوز میدان نفتی آزادگان شمالی را از دست نداده است. علاوه بر آن شرکت ساینوپک چین از 6 سال پیش با امضای قرارداد 2میلیارد و 500میلیون دلاری توسعه میدان یادآوران ایران را بر عهده گرفته است. این شرکت هم به تعهداتش عمل نکرده هرچند از «CNPC» عملکرد بهتری داشته است. مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) که کارفرمای توسعه یادآوران است از کیفیت کار این شرکت چینی گله کرده و گفته است: «هم‌اکنون روزانه 25هزار بشکه نفت از میدان مشترک یادآوران تولید می‌شود، فاز توسعه اول میدان یادآوران برای تولید 85هزار بشکه و فاز دوم برای تولید 100هزار بشکه (در مجموع 185هزار بشکه نفت در روز) طراحی شده بود. مدت اجرای این پروژه در فاز اول 4 سال و در فاز دوم 3 سال بود. حالا این دوره‌ها سپری شده اما تولید یادآوران حتی به 30هزار بشکه هم نرسیده است.!
ماجرای 250 میلیون دلاری «ولو»های ناقص
به روایتی چینی‌ها حدود 13میلیارد دلار در صنعت نفت ایران پروژه فعال دارند. با روایت دیگر، با احتساب قراردادهای خلع ید شده یا غیرفعال، این رقم را تا 40 میلیارد دلار قابل عنوان است. آنچه مسلم است اینکه شرکت‌های چینی در هشت سال گذشته به خوبی توانسته‌اند از دلارهای نفتی بیرون‌مانده ایران ارتزاق کنند. ماجرا را از زبان نائب رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت پیگیری کنید: «5هزار «ولو» چینی وارد عسلویه کردند. آمدند به شرکت‌های ما گفتند که این «ولوها» به هیچ‌وجه قابل استفاده نیست. بیایید آنها را باز کنید و درست کنید. هریک از این «ولو»ها حدود 50هزار دلار قیمت دارد. ارزش مجموع آنها 250میلیون دلار است. این در حالی است که ما دوازده شرکت «ولو»ساز در کشور داریم.» این را سیامک صمیمی دهکردی به صدا می‌گوید و ادامه می‌دهد: «پیمانکار ایرانی پارس جنوبی برای اینکه بتواند کالاهایش را از خارج وارد کند شرکت‌های متعددی زیرمجموعه خود ایجاد کرد. بعد ارزهایی که در چین، گیر کرده بود را در اختیار این شرکت‌ها گذاشتند وخیلی از کالاها از چین وارد شد.»
سازندگان داخلی به قاسمی چه گفتند؟
دولت احمدی‌نژاد تا توانست به چینی‌ها پروژه داد، گو اینکه شعارش حمایت از ساخت داخل بود! توضیحات صمیمی دهکردی بخش‌های جالبی از شعارهای چند سال گذشته را هویدا می‌کند: «در دولت قبل عمده کارها به صورت EPC عمدتا به شرکت‌های خصولتی و... واگذار می‌شد. مثلا یک‌شبه چهار فاز پارس جنوبی را واگذار کردند. بدون مناقصه و طی کردن روند طبیعی. آنها هم که از فازهای قبلی الگو‌برداری کرده بودند وقتی رسیدند به تامین تجهیزات، به جای اینکه به سراغ سازندگان داخلی بیایند شرکت‌های زیرمجموعه متعددی ایجاد کردند؛ حدود 600 تا 700 شرکت. آن هم به‌عنوان شرکت‌های خصوصی! بعد گفتند بروید فلان پمپ یا کمپرسور را بخرید بیاورید. آنها هم فورا سراغ خارجی‌ها رفتند.» معلوم است که منظور از خارجی در این جمله عمدتا چینی‌ها هستند. به نائب‌رییس انجمن سازندگان صنعت نفت می‌گویم:
*آیا شما به خاطر تغییر دولت، پشت سر دولت قبلی حرف می‌زنید؟ آن وقت‌ها چرا چیزی نمی‌گفتید؟!
«این‌طور نیست. اجازه بدهید یک نمونه بگویم. آقای رستم قاسمی، وزیر وقت نفت، سال گذشته در نمایشگاه نفت تهران به غرفه انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت آمدند. به ایشان گفتم سوالی از طرف اعضا مطرح شده است تا از شما بپرسیم. گفتم آن موقع که پروژه‌ها را به شرکت‌های خارجی می‌دادند، سازندگان داخلی بیشتر کار داشتند تا زمانی که پروژه‌ها را به پیمانکاران ایرانی و خصولتی‌ها داده‌اید. ایشان گفت: بی‌انصافی می‌کنید. گفتم: شما از همه شرکت‌های داخلی بپرسید که الان بیشتر کار دارند یا قبلا. آنها می‌گویند در دولت قبلی (دولت خاتمی) که تا فاز 10 پارس جنوبی را به خارجی‌ها واگذار کرده بود، سازندگان ایرانی بیشتر کار داشتندتا الان که تا فاز 21 را توزیع کرده‌اید.»
صمیمی دهکردی: تحریم‌ها واقعا کاغذپاره نبود
نایب‌رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت به اجرای قانون حداکثر استفاده از توانمندی‌های داخلی تا پیش از دوره احمدی‌نژاد اشاره می‌کند و می‌گوید: «سازندگان داخلی با کارهایی که از قبل داشتند تا سال 87 ظرفیت‌های کاری‌شان بیش از 70درصد پر بود. الان کمتر از 30درصد پتانسیل شرکت‌های عضو انجمن مورد بهره‌برداری است.» صمیمی دهکردی معتقد است تحریم‌ها تا سال 84 چون روی کالاها بود به نفع سازندگان داخلی بوده اما از زمانی که تحریم‌ها نفتی و بانکی شده کار بسیار دشوار شده است: «این تحریم‌ها واقعا کاغذپاره نبود. همه ما را اذیت می‌کرد. چون پول‌ها خارج، گیر کرده بود، آقایان برای تهیه کالا راحت رفتند با آن پول‌ها، از خارج کالا آوردند.»
جاده تهران-پکن دوطرفه می‌شود؟
حالا روحانی از چین برگشته است. دلارهایمان اما هنوز در چین گیر کرده است؛ حدود 25میلیارد دلار پول نفت فروخته‌شده به چین. روحانی چقدر توانسته از این پول را آزاد کند؟ آیا زنگنه توانسته چینی‌ها را مجاب کند بعد از سال‌ها نوشیدن شهد ایران حالا بازارهایشان را 200هزار بشکه بیشتر روی نفت ایران باز کنند؟ آیا دولت چین از ابزارش برای اعمال فشار به شرکت‌های نفتی چینی استفاده خواهد کرد تا به پروژه‌های باقیمانده در ایران متعهد باشند؟ روحانی جاده یک‌طرفه تهران -پکن را دوطرفه کرده است؟
