بهای غیر احتیاطی نفت در بودجه94

سيد‌غلامحسين حسن‌تاش

کارشناس ارشد انرژی

در یک چارچوب سیستماتیک برای تحليل بازار نفت بايد توجه كرد كه چهار دسته عوامل روی بازارهای نفت تاثیر می‌گذارند:

1) عوامل اساسی که به عرضه و تقاضا مربوط مي‌شود و همه عوامل موثر بر عرضه و تقاضا: اين عوامل همان‌طور که از نامشان پیدا است عامل اساسی تغییر قیمت نفت هستند و اثراتشان بلندمدت و پايه‌اي است و در واقع ساختار بازار را مشخص می‌کنند.

2) عوامل سیاسی، روانی: که اثراتشان میان مدت است و تا وقتی ‌که يك پدیده سیاسی فعال و موثر وجود دارند و می‌توانند باعث افزایش تقاضا یا کاهش عرضه شوند و عرضه و تقاضا را تحت تاثیر قرار دهند.

3) عوامل تکنیکی یا فنی: که اثراتشان‌کوتاه‌مدت‌تر است و باز می‌توانند عرضه و تقاضا را تحت تاثیر قرار دهند.

4) بورس معاملات کاغذی نفت: که اثر سایر بازارها را به بازار نفت منعکس می‌کند. مثلا یک شرکت سرمایه‌گذاری به دليل خراب بودن وضعيت بازارهای ديگر پول‌ها را به بازار نفت مي‌برد و قيمت بازارهای آتي افزايش مي‌يابد و روي قيمت روز هم تاثير مي‌گذارد.

در سال‌هاي 2011 تا 2013 قيمت جهاني نفت بالا بود در حالی كه در تمام اين سه سال، بازار از نظر عوامل اساسي متزلزل بوده است؛ از نظر تقاضا دنیا دچار رکود بوده و دائما هم در این مدت تشدید شده است به‌طوری که غیر از ایالات‌متحده که کمی نرخ‌های رشدش بهبود پیدا کرده، این رکود به مهم‌ترین منطقه رشد تقاضای انرژی یعنی شرق آسیا هم اندک‌اندک سرایت کرده و نرخ‌های رشد هند و چین هم در یکی دو سال گذشته کم کم از این رکود جهانی تاثیر پذیرفته و کاهش پیدا کرده است. در این میان اروپا هم نتوانسته مسائل اقتصادي‌اش را حل کند و از ركود خارج شود.از سوي ديگر عرضه در مناطق غیراوپک به شدت افزایش پیدا کرد، خصوصا در ایالات‌متحده در اثر پدیده‌ای که تحت عنوان انقلاب نفت و گاز شيل نام گرفته است عرضه نفت و گاز افزايش يافت.

بنابراین، عوامل اساسی بازار در سه سال گذشته قیمت‌ها را به سمت پایین ‌کشیده و در تمام اين مدت تنها افزایش عرضه غیر‌اوپک (عمدتا آمريكا) از میزان رشد تقاضا در کل دنیا بیشتر بوده یعنی بازار مرتبا با عرضه اضافه مواجه شده است. اما بازار تحت تاثیر مسائل سیاسی روانی و قدری هم تحت تاثیر مساله فوکوشیما بود؛ هر روزه پدیده ژئوپلیتیکی جدیدی اتفاق افتاده و اثرات آن پدیده باعث شده که کاهش عرضه‌ای اتفاق بیفتد و اثرات روانی‌اش باعث شده که اضافه تقاضایی ایجاد شود. طی چند سال اخیر مشکلات لیبی و بحران‌های داخلی اين كشور، باعث افت تولید این کشور شده به‌طوری‌که از يك ميليون و 600 هزار بشکه در اواخر دوران قذافی با نوساناتی همراه بوده و گاهی به 200 هزار بشکه هم رسیده و حتی گاهی کاملا متوقف شده است. بحران‌های نیجریه هم باعث کاهش توليد اين كشور شده بود و عراق هم به‌عنوان کشوری بود که در مسیر رشد تولید بود دچار بحران داعش شد.

تحریم‌های ایران که بخشی از تولید نفت کشور را از بازار نفت خارج كرده نيز جزو عوامل سياسي رواني بوده است و همچنین مسائل سوریه و بحران اوکراین که نسبت به رسیدن گاز کافی از طریق روسیه به اروپا نا‌اطميناني ايجاد كرد وجود داشته است.

در بخش عوامل تكنيكي در سال 2011 سونامی در فوکوشیماي ژاپن رخ داد که فعالیت نیروگاه دای‌ای‌چي را متوقف کرد و فشار افکار عمومی باعث شد که ژاپنی‌ها مجبور شوند کل نیروگاه‌های اتمی‌شان را از مدار خارج کنند و برق ژاپن از طریق نیروگاه حرارتی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند تامین شود، بنابراین تقاضای ژاپن برای سوخت‌های فسیلی افزایش پیدا کرد که این هم برای مدتی و تا بخشی از سال 2013 روی بازار موثر بود.

بنابراین در حالی که عوامل اساسي بازار، قیمت را به سمت پایین می‌کشيد، عوامل سیاسی، روانی و فنی بودند که قیمت را بالا می‌کشيدند و طبیعتا قابل پیش‌بینی بود که با آرام شدن اين عوامل، قیمت نفت نزولی خواهد شد. بر همین اساس هوشمندی این است که برنامه‌ریزی‌ها بر مبنای عوامل اساسي باشد، چون برنامه‌ را نمی‌توان بر مبنای عوامل کوتاه‌مدت و میان‌مدت سامان‌دهی کرد. بالاخره در سال 2014 عوامل سياسي و فني تقليل پيدا كردند و همان‌طور كه در نمودار بالا مشخص است ميزان افزايش توليد غيراوپك از عوامل كاهنده نيز سبقت گرفت و قيمت‌ نزولي شد.

اگر کسی با ساختار منحنی تقاضای نفت آشنا باشد و بداند که نفت یک کالای ضروری است از شدت سقوط قيمت نيز متعجب نمي‌شود. نفت يك كالاي ضروري است؛ به لحاظ تئوریک می‌دانیم که کالای ضروری منحنی تقاضایش حالت عمودی دارد و مطالعات اقتصاد‌سنجی زیادی که در این زمینه انجام شده است نيز این را نشان می‌دهد که کشش منحنی تقاضا پایین است، معنایش این است که یک اضافه عرضه کم می‌تواند باعث كاهش خیلی زیاد قيمت نفت شود.

در مورد سال 94 كه تقریبا با سال 2015 میلادی همزمان است، برآورد اغلب مراجع معتبر پيش‌بيني كننده عرضه و تقاضا اين است كه با توجه به مشكلات اقتصاد جهاني، تقاضا كماكان ضعيف خواهد بود و عرضه غير‌اوپك نيز در حال افزايش خواهد بود و نهايتا تقاضا براي نفت اوپك باز‌هم كمتر خواهد شد. بنابراين تزلزل بازار ادامه خواهد يافت و در غياب يك بحران شديد سياسي يا فني كه قابل پيش‌بيني نيستند، قيمت‌ها ضعيف خواهند بود. البته در هرحال قيمت‌هاي پایين‌تر نفت مقداري تقاضا را بالا مي‌برد و مقداري هم از عرضه خواهد كاست، اما نه به ميزاني كه تعادل بازار را در قيمت‌هاي گذشته برقرار كند. بنابراين اگر اوپك نسبت به كاهش توليد به ميزان كافي اقدام نكند تزلزل قيمت‌ها ادامه خواهد يافت و در حال حاضر چنين عزمي در اعضای تاثيرگذار اوپك ديده نمي‌شود.

با توجه به مواردي كه ذكر شد به نظر مي‌رسد قيمت‌ پيش‌بيني براي بودجه سال 94 بالا و غير‌محتاطانه است، خصوصا اينكه در صورت حل و فصل پرونده هسته‌اي ايران و كاهش تحريم‌ها تزلزل قيمت جهاني نفت بيشتر هم خواهد شد.