زمان برگشت بورس به مدار مثبت / راهکارهایی برای خروج از رکود اقتصادی/لزوم کاهش سود بانکی برای رونق اقتصاد

به گزارش خبرنگار بورسخبرگزاری فارس، در ادامه این گفت‌وگو به طور شفاف برخی واقعیت‌های اقتصادی موجود را در برابر دیدگان سرمایه‌گذاران و سهامداران ترسیم می‌کند، اشاره به برخی رخدادها و راهکارهای ارایه شده از زبان کارشناسان حاضر در این نشست خالی از لطف نیست.

فارس؛ فعالان بازار سهام انتظار داشتند که با توافق وین روند حرکت بورس بهبود یابد؛ اما این طور نشد، واقعاً دلیل این اتفاق چیست؟

اسماعیل پور: برای پاسخ به این پرسش مثالی را می‌آورم. در یک بازی فوتبال مربیان و حتی هواداران آن انتظار دارند، در هر بازی جدیدی که در پیش رو دارند درک و فهم بهتری نسبت به بازی آینده پیدا کرده باشند. در اقتصاد تمی توان انتظار داشت که به محض انجام توافق از فردای آن همه چیز سر و سامان یابد و مشکلات گذشته به یکباره از بین برود، اما انتظار می رود دولت نسبت به عملکرد و رفتار خود در گذشته کمی تغییر را بروز دهد. وقتی دولت پس از توافق وین از برنامه راهبردی سخن می‌گوید، باید برای فردای پس از توافق نیز برنامه ارایه دهد. بر اساس یک نقشه اقتصادی برای یک دوره زمانی مشخص اعلام کند که چه زمانی نظام جامع مالیاتی اجرا می شود و یا در چه دوره زمانی سرمایه گذار خارجی وارد اقتصاد ایران می شود.

دولت هنوز هیچ شفاف سازی نسبت به نقشه راه پیشرو به سرمایه گذاران نداده و مشکلات هنوز پابرجاست.

از سوی دیگر تصور کنید فردی با وزن 150 کیلوگرم تصمیم می گیرد برای اینکه سلامتی خود را حفظ کند، اقدام به کاهش وزن ظرف 15 روز بگیرد. به طور حتم مشکلات جسمی این فرد افزایش خواهد یافت.

سایه مطالبات معوق و تورم از پیش از انقلاب یعنی از دهه 50 تا به امروز همواره بر اقتصاد ایران سنگینی می کرده و نمی توان انتظار داشت که ظرف یک دوره کوتاه آن را حل و فصل کرد. از سوی دیگر رفت و آمد دولت ها در دوره های زمانی و با سیاست های متفاوت باعث شده تا مشکلات بطور عمقی حل و فصل نشود.

راهکاری که در این زمینه به نظر می‌رسد دولت می تواند در دستور کار خود قرار دهد، اعلام تورم بر اساس آمار بیکاری است.

اینکه تورم کاهش یافته بسیار امید وار کننده است اما آیا بیکاری ، رکود ، تعطیلی کارخانجات صنعتی از جمله سیمان،فولاد،کاشی سازی و غیره و ورشکستگی موسسات پولی و اعتباری و بروز پدیده های پونزی و یا زیان خودروسازان و آسیبهای اجتماعی ناشی از آن هم در کنار کاهش تورم دیده می شود؟ در موضوع خوراک مجتمع های پتروشیمی تا چد حد مردم بر اساس اعتماد سرمایه گذاری کرده اند؟ آیا دوباره همین اشخاص با خاطره ای که در ذهنشان نقش بسته حاضر به سرمایه گذاری مجدد هستند؟

در گذشته ریسک تصمیم های یک شبه مدیران سهامداران را آزار می داد، اما اکنون روند کند این تصمیم ها پاشنه آشیل بازار شده است. در بحث مالیات در شرایطی که اقتصاد با رکود شدید مواجه شده اما عنوان می شود که باید اصناف مالیات دو برابری پرداخت کنند. این در حالی است که اغلب واحد های صنفی از جمله در بازار آهن با خطر تعطیلی مواجه شده اند.

از طرفی اخذ مالیات بر ارزش افزوده در برخی صنایع معلوم نیست بر پایه چه سیاستی تبیین شده است. مالیات ارزش افزوده از لیزینگ ها در حالی که هنگام خرید اتومبیل یکبار این مالیات پرداخت شده و برای خرید آن اقدام به اخذ تسهیلات بانکی کرده مواردی از این دست است.

اگر این سیاست ها تصحیح نشود با وجود توافق وین هم هیچ دستاوردی در اقتصاد شاهد نخواهیم بود.

فارس؛ در این شرایط چه راهکاری می توان به دولت داد؟ باید چه کرد؟

اسکندری: طبیعی است که اقتصاد با یکسری مشکلات مواجه است و دولت مردان تصور می کردند که با توافق هسته ای این مشکلات حل می شود، اما اکنون به نظر می رسد دولت تازه فهمیده که اوضاع از چه خبر بوده و با چه واقعیت هایی مواجه شده است. باید پرسید در اقتصاد ایران چه اتفاق یا رخداد جدیدی در قبل و بعد از توافق رخداده و یا اضافه شده است؟ آیا قرار بوده پس از توافق دردهای گذشته اقتصاد ایران دیده نشود؟ انگار تازه عده‌ای می‌خواهند سفره دلشان را باز کنند که در اقتصاد چه خبر بوده است.

در چنین فضایی اتکا به سخنان سیاسی کمکی به حل مشکلات نکرده و دولت باید به مردم بگوید که آیا مواردی وجود دارد که نمی‌تواند بگوید و یا ماجرا چیز دیگری است.

در حال حاضر این نگرانی وجود دارد که شاید هیچ سیاست منسجم و نقشه راهی در بخش های مختلف دولت وجود نداشته باشد. نگرانی سرمایه گذاران در حال حاضر این است که آیا بین بخش های مختلف دولت در اقتصاد سیاست منسجمی برقرار است یا سیاست ها و اظهار نظر ها با یکدیگر سازگار نیست؟

از ورزات نفت،راه و شهر سازی،بانک مرکزی و صنعت و معدن و تجارت گرفته تا سازمان مدیریت و برنامه هریک با ظهار نظرهای متفاوت وزرا و نقض آن از سوی یکدیگر مواجه هستند. تا این لحظه دغدغه اقتصادی کشور رفع تحریم ها برای حل مشکلات بود، اما اکنون نبود نقشه راه و ابهام حاکم بر سایست های دولت باعث شده تا هیچ نقشه راهی وجود نداشته باشد. گویی دولت به تیم فوتبالی تبدیل شده که همه ستاره ها در آن جمع اند، اما قادر به گل زدن نیستند و با هم رو در بایستی دارند. در حال حاضر این ابهام در ذهن سرمایه گذاران وجود دارد که یک بخش از دولت اظهار نظری کند، اما در طرف دیگر تناقض آن را اعلام و رد کند.

فارس؛ راهکار شما چیست؟

بزرگترین دارو برای آرامش اقتصاد، انسجام سیاست گذاری ها در تیم مدیریت دولت و اطمینان بخشی درباره این موضوع در تصمیم گیری ها است که یا باید اعلام شوند و یا بطور صریح به مردم گفته شود که اکنون در شرایطی هستیم که نمی توانیم آنها را به مردم اعلام کنیم. در حال حاضر ابهام در اقتصاد به دو لایه تبدیل شده مبنی بر اینکه نه می توان انسجام سیاست گذاری ها در دولت را دید و نه می توان حرف جدیدی در عرصه اقتصادی را شنید.

فارس؛ عدم برنامه مشخص برای ارایه به سرمایه گذار در حالی است که عنوان می شود سرمایه گذار خارجی برای حضور در اقتصاد ایران ابزار تمایل کرده ، تا چد حد این اتفاق رنگ واقعیت به خود می تواند بگیرد؟ از طرفی قیمت سهام برخی شرکت های بزرگ در بورس ایران به 3 سنت نمی رسد، آیا قرار است بازار سرمایه ایران به ثمن بخس یکجا واگذار شود به خارجی ها ؟

عزیزی: تولید ناخالص داخلی ایران حدود 1000 میلیارد دلار است. به عبارتی درآمد سرانه هر ایرانی حدود 15 هزار دلار است. میزان تقریبی ضریب جینی نیز حدود 48 صدم درصد یعنی کمتر از نیم مرتبه است. این یعنی ایران از جمله کشورهای پردرآمد به شمار می‌رود، اما خالص ارزش کل بازار سهام کشور (با کسر سهامداری ضربدری سرمایه گذاری‌ها) کمتر از 70 میلیارد دلار است. این موضوع با آماره های اقتصادی فوق همگن نیست .

فارس؛ پس آیا بازار سرمایه ایران برای خارجی ها ارزان است؟

عرض می کنم؛ در بسیاری از زمینه های تولیدی و صنعتی اقتصاد ایران با اشباع تولید و حتی فروش مواجه است. میزان تولید سیمان در سال 82 حدود 28 میلیون تن بود و 1.5 میلیون تن نیز به کشور وارد می شد. در 12 سال گذشته دولت اقدام به تخصیص وام ارزان قیمت در واقع مجانی برای افزبایش ظرفیت تولید کارخانجات سیمان کردند تا اینکه امروز ظرفیت تولید سیمان در ایران به 85 میلیون تن رسیده است. سرانه مصرف سیمان در حال حاضر به ازای هر ایرانی 700 کیلو است و مصرف سیمان در دوران رونق سالانه 60 میلیون تن و در دوران رکود کمتر از 50 میلیون تن است. در عین حال فولاد نیز در دوران رونق 22 میلیون تن و در دوران رکود کمتر از 15 میلیون تن است که مازاد آن باید صادر شود.

هنوز سرانه مصرف سیمان و فولاد به عنوان شاخص های توسعه یافتگی کشور ها محسوب می شود. با شرایط فعلی اقتصاد همچنان می توان تولید کرد و سرانه مصرف را با افزایش قدرت خرید از سوی دولتمردان در اقتصاد می‌توان به دو برابر رساند. در شرایطی که تورم کاهش یافته می توان با تقویت خرید مقابل موج بیکاری ایستاد. در طول دو سال گذشته بخش واقعی اقتصاد به خواب رفته و نه تنها سرمایه گذار خارجی وارد نشده در اقتصاد بلکه نفت را هم نخریده‌اند.

در اقتصاد 4 بخشی دولت، بنگاهها، خانوار و سرمایه گذاری خارجی در واقع با خاموش شدن یک موتور سایر موتورها داغ کرده است. باید در کنار ورود سرمایه گذار خارجی به فکر تقویت قدرت خرید داخلی نیز بود. در عین حال سیاست های دولت باید در مدار تولید محوری قرار گیرد. اقتصاد علم رفتاری است. با نرخ سود 28 درصدی یا 40 درصدی در بانک ها حتی هیچ تمایلی برای تولید و سرمایه گذاری وجود نخواهد داشت.

فارس؛ حرکت دادن این اقتصاد با متغییرهای بنیادین که وجود دارد چگونه می تواند به بهبود سودآوری شرکت ها در شرایط رکودی بیانجامد؟

مهر پور: تولید در ایران مثل کامیون پر از باری است که در سربالایی در حال حرکت است و هیچ کمکی برای راندن به جلو ندارد. در همان روز نخست تولید دهها نهاد و سازمان از تامین اجتماعی گرفته تا دارایی سراغ تولید کننده می آیند و جلویش سنگ می اندازند. در حال حاضر تسهیل فضای کسب و کار اصلی ترین خواسته سرمایه گذاران است. در حال حاضر کسی که بابت مالیات از دولت طلبکار می شود، جرات پس گرفتن آن را ندارد، چرا که با جرایم مالیاتی مواجه می شود و اگر بدهکار هم شود مثل عملیات ربا باید به ازای هر ماه وجه دیرکرد 2 درصدی را به گردن بگیرد.

از طرفی در بازار سرمایه اعتماد سهامداران کاهش یافته است. در ابتدای دولت رشد بازار مرهون امیدی بود که از سوی دولت ایجاد شد و رشد دوباره آن نیز نیازمند ایجاد اعتماد است.

عزیزی : من معتقدم برای قیمت سهام نمی توان هیچ رقم یا ارزش مطلقی تعیین کرد. اگر امید در بازار وجود داشته باشد، پی بر ای بازار رشد می کند و اگر نباشد هیچ کفی برای آن قابل تصور نیست.

فارس، برخی اقتصاد دان های تکنوکرات و یا فعالان بخش خصوصی معتقدند که بازار سرمایه از اساس دچار مشکلات ساختاری است.

کاویان: برای تعیین تورم نمی توان گفت چه عددی خوب است. این موضوع به این معنی است که تصور کنیم همه انسان‌ها باید یک وزن ثابت داشته باشند. اقتصاد در برهه های مختلف نیازمند افزایش یا کاهش تورم است.

آنهایی که ادعا دارند بورس بازاری غلط است باید پاسخ دهند که کدام سیاست ها درست است؟ آیا در بانک سیاست های پولی صحیح و مطابق با استاندارد های جهانی است؟ کجا در دنیا سود سپرده این رقم ها است. آیا بازرگانی کشور در مدار صحیحی پیش می‌رود؟

بازار سرمایه مانند بانک مرکزی از جایگاه مستقلی برخوردار نیست. این در حالی است که بورس تنها نهاد خود انتظامی است که درآمدش از جیب سهامداران تامین می‌شود. در وزارت اقتصاد هم چیزی به نام معاونت بازار سرمایه وجود ندارد.

بسیاری از اقتصاد دان ها عنوان می کنند که دولت در اقتصاد نباید دخالت کند، در حالی که بازار سرمایه بر اساس مدل بازار آزاد در غرب به وجود آمده است. مدلی که در صورت مواجهه با بحران خود دولت اقدام به خرید سهام و یا اعطای تسهیلات می کند، اما در اینجا سخن از عرضه های اولیه در شرایط بحرانی به میان آورده می شود.

اگر قرار است سود بانکی همچنان دستوری تعیین شود، دیگر سرمایه گذاری معنایی ندارد، زیرا باید پول ها را به دولت داد و در خانه خوابید.

اینکه چرا بازار پس از توافق وین به یکباره ریزش کرد، اینکه طی دو سال گذشته در ذهن مردم همواره این طور نقش بسته بود که بالاترین سند بین المللی قرار است، به امضا برسد و تا بحال هیچ کشور نتوانسته از زیر منشور شواری امنیت خارج شود و ما توانسته ایم. حال با دستیابی به چنین سند بزرگی چرا هیچ اتفاقی در اقتصاد نیافتاده است؟ به نظر می رسد رفت و آمد سرمایه گذاران خارجی نیز بیشتر به یک نمایش شبیه است. خارجی ها به دنبال فروش محصولات خود در بازار ایران هستند و ایران به دنبال تکنولوژی است و الا با ورود شرکتهایی همچون رنو که با وام سود 3 درصد اتومبیل های خارج از رده خود را در بازار ایران سرازیر می کند، هیچ رخداد جدیدی رخ نخواهد داد.

در دنیا اگر پیشرفتی حاصل شده ناشی از فرهنگ سازی و فواید اقدام ها بوده است.

اگر سیاست هدفمندی یارانه غلط است بیاند صحیح اجرا کنند . در نهایت نگرانی از کاهش محبوبیت در انتخابات آتی می رود اما حداقل مردم این شجاعت را درک می کنند.

مهرپور: نرخ سود بانکی در حال حاضر بسیار بالاست و سودی که بانک ها بر تسهیلات می دهند قادر به چرخش در تولید نیست.سود بانکی بالا نشان دهنده بیماری نظام بانکی کشور است که باعث شده نظام بانکی امروز کشور به مشکل برخورد کند.

اسکندری: سرمایه گذار خارجی در مواجهه با بازارهای سرمایه گذاری با دو نوع سرمایه گذاری مواجه است. سرمایه گذاری مستقیم (FDI) و سرمایه گذاری پرتفولیو (FPI) در بورس. ایران علاقه مند به سرمایه گذار خارجی ها در سرمایه گذاری پرتفولیو است، اما کمتر سرمایه گذاری حاضر است در بازاری که این چنین با آن رفتار شده، سرمایه گذاری کند.

بازار اولیه ایران به نظر توجیه بهتری برای خارجی ها دارد و این در حالی است که هنوز ساختار ایران برای ورود سرمایه گذار خارجی مناسب نیست.

عزیزی: در دوسال گذشته فرض بر این بود که توافق انجام می شود، بنابراین توصیه به سرمایه گذاری بلند مدت از سوی فعالان بازار می شد. اما این توصیه ها با دو سال تاخیر صورت می گرفت.

اگر خارجی ها در بخش نفت و پتروشمی و گاز ایران که از ذخایر غنی در دنیا برخوردار هستند، وارد شود می تواند زیر ساخت های دیگر کشور از جمله راه آهن و راههای جاده ای با رشد و توسعه عمرانی همراه شود. ایران تنها کشوری است که فرهنگ مصرفی مردم آن از بسیاری جهات مشابه غربی ها است. در عین حال ذخایر منابع ایران برای سرمایه گذار خارجی با وجود ضعف های زیر ساختی بسیار جذاب است. ازاین رو آثار ثانویه سرمایه گذار خارجی در این حوزه ها در بازار سهام منعکس خواهد شد. بورس با ریزش شاخص ها مواجه شد، زیرا در طول دو سال گذشته هرگاه می خواست به نتیجه مذاکرات هسته ای اعتماد کند، نتیجه ای نگرفت. دست آخر در جایی به توافق رسید که تحریم ها آثار خود را بر جای گذاشته بودند و اکنون به آرامی آین آثار کنار خواهد رفت.

مهرپور: هنوز برای یافتن چرایی ریزش بورس پس از توافق وین درابهام هستم و نتوانسته ام بر سر اینکه چرا بازار در ریسک مثبت با افت مواجه شده با خودم کنار بیایم.

اسکندری: گرچه هنوز مشخص نیست، چرا بازار با افت ادامه دار مواجه شده اما بطور حتم دولت در ایجاد فضای مثبت در بازار کم کاری کرد و این تردید وجود دارد که اصلاً اراده ای برای توجه به این بازار وجود ندارد.

فارس؛ به عنوان جمع بندی فکر می کنید چه راهکارهایی برای برون رفت از این اوضاع وجود دارد؟

اگر تحریم ها را کنار بگذاریم، به لحاظ ساختار سازی ها هنوز تلاش ها کافی نیست . از طرفی بازا سرمایه با این همه ارکان و صرف هزینه های کلان برای ایجاد نهاد های مختلف قادر به ارایه برنامه منسجم و نقشه راه نیست. در حال حاضر بیش از 7 میلیون کد معاملاتی برای سهامداران صادر شده، اما جایگاه بازار سرمایه در افق های توسعه ای مشخص نیست. از طرفی فعالیت های مطالعاتی بر روی بورس صفر است. بهترین عملکردی که رییس سازمان بورس می تواند از خود بر جای گذارد تدوین برنامه منسجم برای بازه های میان مدت و بلند مدت است که می تواند از او به یادگار بماند.

در مورد تحریم ها نیز دولت در مدیریت هیجان های بازار موفق عمل کرده، اما به نظر می رسد برای موفقیت در عالم سیاست به اقتصاد قرص خواب آور داده است . مثل مادری که می خواهد کودک خود را بخواباند تا به مابقی کارهایش رسیدگی کند.

اینکه چه زمانی بورس رونق می یابد بطور حتم با توجه به قوانین نسبیت دوباره بهبود می یابد، اما به نظر می رسد با توجه به نزدیک شدن به موعد انتخابات و لزوم ایجاد رضایت نسبی در جامعه و از طرفی اجرایی شدن مفاد توافق هسته ای در کنار اعلام بودجه های برآوردی شرکت ها در اسفند ماه امسال از زمستان سال جاری روند شاخص ها در بورس صعودی شود.

دولت اجازه تند شدن شیب های قیمتی در بازارها را نمی دهد، زیرا سقف و کف مشخصی را برای سودآوری ها تعیین کرده از جمله بازار ارز که بودجه به آن وابسته است اما بورس برای دولت اهمیتی ندارد.

دولت به نظر برخی تصمیم گیری ها را آگاهانه انجام نمی دهد و ازاین بایت با سرخوردگی مواجه شده است. در عین حال با توجه به ترس فعالان قدیمی بازا ، ازاین جا به بعد سود بازار بیشتر عاید سهامداران جدید خواهد شد. دولت باید شرکت ها را تقویت کند و مانع از فروش سهام شرکت ها به خارجی ها در اینده به قیمت نازل شود.