به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ گیاهان و درختان سهمی بسزا و نقشی بسیار مهم در زندگی بشر دارند. تلطیف هوا، تعادل دمای محیط، حفاظت از خاک و تامین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز انسان اندکی از سودمندی‌های فراوان آن‌ها است.

با توسعه زندگی شهری، صنعتی شدن جوامع و همچنین پیشرفت علم پوشش‌های گیاهی زینتی جایگزین پوشش گیاهی مثمر شد و این پوشش گیاهی به حدی پیشرفت کرد که بخش عظیمی از پوشش گیاهی سطح کشور البته به جز جنگل‌های شمال و زاگرس را به خود اختصاص داده است. پوشش گیاهی بی ثمر نه تن‌ها ثمری برای موجودات زنده اطراف خود ندارد بلکه سبب بروز برخی از اختلالات طبیعی در محیط زندگی انسان‌ها، گیاهان و جانوران می‌شود.

خاک خوزستان به دلیل جلگه‌ای بودن یکی از حاصلخیزترین خاک‌های کشور است و قابلیت کشت تمام درختان مثمر از جمله ۶ درخت قرآنی، خرما، انگور، سدر، انار، زیتون و انجیر را دارد.

مرکبات دزفول خوزستان از معروف‌ترین مرکبات کشور هستند و همچنین خوزستان محل مناسبی برای کاشت درخت پرمحصول و سودمند نخل خرما است که نه تن‌ها به آب کمی نیاز دارد بلکه سبب رشد سایر درختان مثمر نیز می‌شود.

کهور درختی است متعلق به قلمرو Plantae، شاخه Magnoliopsida، رده Magnoliphyta، راسته Fabales، خانواده Fabaceae، جنس Prosopis، نوع Prosopis cineraria. کهور از مهم‌ترین درختان بومی جنوب و جنوب غربی ایران است که نقش قابل توجهی در نظام زیستی آن مناطق بازی می‌کند. این درخت با تثبیت خاک، فراهم کردن علوفه برای دام، تهیه چوب و هیزم، کاربرد درمانی و ... جزء «درختان کریمه» به حساب می‌آید که بومی مناطق خشک غرب و جنوب آسیا، برای نمونه شبه جزیره عربستان، ایران، پاکستان و هند است.

کهور درختی است که در دشت ها، زمین‌های پست و بلند و منطقه فرکند (ravine) رشد می‌کند. این درخت به ندرت در تپه‌ها می‌روید. کهور در مقابل خشکسالی مقاومت قابل توجهی از خود نشان می‌دهد. 

یکی از گونه‌های اصلی در ترکیب جنگل کاری‌ها و پوشش فضای سبز درون و برون شهری استان‌های ساحلی جنوب کشورمان کهور آمریکایی است. این گستردگی پراکنش جغرافیایی گیاه یاد شده را باید برگرفته از ویژگی‌های بوم سازگار آن مانند: سهولت زادآوری طبیعی و مقاومت زیاد همراه با نیازهای بوم شناختی اندک دانست. ویژگی هایی که به باور بسیاری از کارشناسان، کهور آمریکایی را به یک گونه مهاجم تبدیل کرده است. برای نمونه، در چند سال گذشته به علت هجوم این گیاه به نخیلات و زمین‌های کشاورزی استان هرمزگان آن را یک آفت در منطقه به شمار می‌آورند. نمونه یاد شده به همراه مشکل فقر مواد آلی و معدنی زمین‌های زراعی که به دلیل فرسایش آبی و خاکی در منطقه پدید آمده بود، بحران شدیدی در بازدهی محصولات کشاورزی استان به وجود آورد. از همین رو، به منظور محدودسازی پراکنش و توزیع جوامع کهور آمریکایی به ویژه در زمین‌های کشاورزی استان و همچنین دستیابی به منابع کود آلی، استفاده از این درخت در تهیه کود آلی مورد ارزیابی قرار گرفت.

برای تثبیت شن‌های روان تا سال ۸۷ مالچ به صورت مجانی در اختیار سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و ادارات کل منابع طبیعی قرار می‌گرفت و هزینه‌های مالچ پاشی با احتساب هزینه‌های حمل از پالایشگاه تهران تا مقصد و هزینه‌های پاشش تقریبا هر هکتار ۹۰۰ هزار تومان هزینه در برداشت، اما از سال ۸۷ دولت دیگر مالچ رایگان به ادارات منابع طبیعی نداده و مجبور به خرید مالچ لیتری ۴۵۰ تومان شده که باید برای هر هکتار پاشش حدود 5 میلیون تومان پرداخت کنند.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: هرمزگان ۱۹ کانون بحرانی فرسایش بادی به مساحت ۲۰۹ هزار هکتار دارد و بیشتر بیابان‌ها در شرق استان قرار گرفته‌اند.

وی اظهار داشت: به لحاظ وجود سواحل دریا به طول یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر در استان هرمزگان، زمینه توسعه بیابان‌ها و تپه‌های ماسه‌ای فراهم است. کاشت نهال کهور پاکستانی با هدف بیابان زدایی و تامین بخشی از خوراک دام در استان هرمزگان توسعه می‌یابد.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان هرمزگان با اعلام این مطلب گفت: از دهه ۵۰ تاکنون ۳۲ هزار هکتار گونه کهور پاکستانی در این استان کاشته شده و از سال ۷۴ به بعد این گونه‌ها فقط در طرح‌های بیابان زدایی و تثبیت شن‌های روان مورد استفاده قرار گرفته اند.

امید ذاکری افزود: در طرح‌های جنگل کاری در استان هرمزگان رویکرد ما استفاده از گونه‌های ایرانی مانند چوج، کهور ایرانی، کنار و آکاسیا است.

وی با بیان این که گونه کهور پاکستانی نسبت به کهور ایرانی، مقاومت بیشتری به شوری خاک و کم آبی دارد، اظهار داشت: اگر این گونه در مجاور رویشگاه‌های طبیعی جنگلی کاشته شود، ممکن است اثر منفی در آبرسانی به گونه‌های بومی داشته باشد، اما کاشت آن در اراضی ماسه ای، تهدیدی برای گونه‌های بومی محسوب نمی‌شود. 

ذاکری در مورد هزینه کاشت نهال کهور پاکستانی اعلام کرد: هزینه توسعه هر هکتار نهال کهور پاکستانی، 3 میلیون تومان است و در هر هکتار حداقل ۴۰۰ اصله نهال کاشت می‌شود.

درختان میوه‌دار یا همان مثمر بیشتر از درختان غیر مثمر اکسیژن تولید می‌کنند و به این علت که از طریق دی‌اکسید کربن غذاسازی می‌کنند، می‌توانند کمک شایانی به پاکیزه‌سازی هوای محیط داشته باشند. درختان مثمر ابتدا آلودگی‌های هوایی را در خود ذخیره و بعد از تبدیل آن‌ها به قند ساده، میوه یا همان محصول را تولید می‌کنند.

اگر به اطراف درختان مثمر نگاه کنید متوجه می‌شوید که خاک در حال افزایش است، زیرا این قبیل گیاهان ترکیبات گازی موجود در هوا را دریافت و آن را به حالت جامد که خاک است، تبدیل می‌کنند، اما درختان بی ثمر سبب تشکیل هیدروکربن می‌شوند و بخشی از خاک را در عملی تجزیه و به هوا منتشر می‌کنند.

درختان غیر مثمر بیشتر در فضاهای سبز و عمومی مانند پارک‌ها و بلوار‌ها کاشته می‌شوند که اکثر آن‌ها از نوع غیر بومی هستند، به عنوان نمونه درخت کنوکارپوس از سال ۸۲ از طریق کشور‌های حاشیه خلیج فارس وارد کشور شد و بخش اعظمی از پوشش گیاهی برخی از استان‌ها از جمله خوزستان را به خود اختصاص داده است.

درختان مثمر تاثیرات زیادی برای کاهش سستی خاک و برخاستن گرد و خاک یا ریزگرد‌ها دارند، زیرا در کنار خود اجازه رویش سایر گیاهان مرتعی و مثمر را می‌دهند و فضایی خالی برای خاک باقی نمی‌ماند که با وزش باد خاکی بخواهد جابه‌جا شود.

گرده افشانی و جابه جا شدن میوه‌های بدون مصرف درختان بی‌ثمر سبب آلودگی هوا می‌شود، همچنین برخی از گونه‌های این قبیل گیاهان به طور طبیعی و بدون دخالت انسان دچار آتش‌سوزی و ایجاد آلودگی در هوا می‌کنند، اما گرده افشانی درختان مثمر بیشتر از طریق دست انجام می‌شود.

یک محقق آمریکایی تحقیقی را با عنوان چمن غذا نیست انجام داد و در این تحقیق نشان داد که در آمریکا برای یک هفته آبیاری ۲۳ میلیون هکتار چمن، ۲۷۰ میلیارد گالن آب نیاز است، در حالی که این میزان آب برای ۸۰ میلیون هکتار سبزیجات و محصولات ارگانیک در طول تابستان کافی است.

گیاهی که به عنوان فضای سبز در کشور ایران استفاده می‌شود چمن است و این گیاه روزی یک بار باید آبیاری شود، در صورتی که گیاهان و سبزیجات خوراکی هر ۷ یا ۱۵ روز بنابر ویژگی که دارند به آب نیاز پیدا می‌کنند. بنابراین از نظر اقتصادی کشت گیاهان و سبزیجات خوراکی به جای گیاهی مانند چمن که هیچ بهره مفیدی ندارد؛ بسیار مناسب و با صرفه‌تر است.

تولید گازهای سمی از دیگر معایب چمن است، به طوری که اگر آب مورد نیاز در زمان مقرر تامین نشود خراب می‌شوند و با تولید گازهای سمی سبب آلودگی هوایی و تخریب خاک می‌شود.

بیش از یک دهه است که پوشش گیاهی خوزستان به پوشش گیاهی غیرمثمر کنوکارپوس تبدیل شده که این گونه گیاهی از مخرب‌ترین و مضرترین پوشش گیاهی در دنیا است و با توجه به کمبودهای منابع آبی تاثیرات منفی بر حجم آب دارد. گازهای منتشر شده از این درخت سبب جلوگیری از تشکیل ابرهای باران‌زا می‌شوند و شیره درختان کنوکارپوس سبب بد طعم شدن مزه عسل کنار می‌شود.

کنوکارپوس یک گیاه سمی است و سبب افزایش حشرات موزی می‌شود و برخلاف درختان مثمر که سایه‌ای مطبوع و خنک دارند، سایه درختان غیر مثمر خوزستان که بیشتر از گونه‌های کنوکارپوس، اکالیپتوس و کهور آمریکایی است سایه‌ای گرم و دم دارند.

بیش از ۹۰ درصد از پوشش گیاهی خوزستان از نوع کهور آمریکایی است و این پوشش گیاهی درحالی در خوزستان کشت می‌شود که اتحادیه اروپا این گونه گیاهی را خطرناک‌ترین موجود زنده دنیا نامگذاری کرده و در لیست سیاه مهاجم دنیا قرار گرفته است.

کنوکارپوس از جمله گیاهان غیر مثمری است که کاشت آن در خوزستان وجود دارد. به صورت مستمر از خود غبار تولید می‌کند و ورود گرده‌های آن‌ها به ریه سبب ایجاد حساسیت، بیماری‌های تنگی و عروقی و حتی سرطان ریه می‌شود.

برای حل مشکل خوزستان باید برنامه دقیق و بر اساس اصل پارسیمونی راه حل ساده‌تر را – یعنی برگشت به حال تالابی در دستور کار قرار گیرد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود:

 ۱. کارگروهی مستقل از دستگاه‌های اجرایی با شرکت و همکاری همه محققان داخلی و حتی خارجی، مانند ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل شود.

 ۲. بدون انجام تحقیق بی‌طرف و دقیق، لازم است بودجه مناسبی برای انجام تحقیق علمی (بدون دخالت دستگاه‌های اجرایی ذینفع) اختصاص یابد و این مبلغ بدون دردسرهای پیچیده بروکراسی در اختیار محققان داخلی و خارجی مستقل قرار گرفته تا بدون عجله بتوانند موضوع را به دقت با روش‌های علمی بررسی کنند.