ارزیابی برنامه " گواهی سپرده خودرو" در بورس کالای ایران

به گزارش بورس نیوز، در سطح جهانی، گواهی سپرده کالایی (Warehouse Receipt) یکی از ابزار‌های مؤثر برای تسهیل دسترسی سرمایه‌گذاران کوچک یا خُرد به بازار کالاهاست؛ از فلزات گران‌بها تا محصولات کشاورزی.

اکنون با راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده خودرو در بورس کالای ایران، دو هدف کلان دنبال می‌شود: ۱) کاهش انحصار دخل‌وخرج بازار خودرو، و ۲) ایجاد کانون قیمتی شفاف برای تولیدکننده و مصرف‌کننده.

در ادامه ضمن واکاوی این ابزار، مزایا و چالش‌های آن را تحلیل می‌کنیم.

۱. سازوکار و مزایای "گواهی سپرده خودرو"

نقدینگی خرد را جذب می‌کند: جلب سرمایه‌های اندک (مثلاً معادل قیمت یک‌دهم خودرو) از طریق صدور گواهی سپرده، به‌جای نیاز به بلوکه‌سازی کل مبلغ، باعث می‌شود تقاضای واقعی مصرف‌کننده ثبت و بازار عمقی‌تر شود.

شفافیت کشف قیمت: با معافیت از سود انبارداری تا سقف مشخص و امکان تحویل فیزیکی خودرو، قیمت گواهی با سازوکار عرضه–تقاضا در تالار، شفاف محاسبه می‌شود؛ برخلاف معاملات بازار آزاد که اغلب تحت تأثیر رانت و واسطه‌هاست. 

کاهش ریسک نگهداری و نگه‌داشت سرمایه: دارندگان گواهی نیاز به فضای انبار، بیمه یا نگهداری خودرو ندارند؛ مسئولیت انبارداری و تحویل با شرکت انباردارِ مجاز است و سرمایه‌گذار هم می‌تواند در هر زمان با نقد‌کردن گواهی، از تغییرات قیمتی منتفع شود.

بازار دو سر‌برد: براساس گزارش بورس کالا، تولیدکننده می‌تواند پیش‌فروش مطمئن‌تری داشته باشد و نقدینگی آتی را تا مرحله تولید مسدود نکند.

مصرف‌کننده خرد نیز دیگر نیاز ندارد مبلغ هنگفتی را یکجا بپردازد یا در انتظار قرعه‌کشی بماند.

۲. نمونه‌های بین‌المللی و درس‌های قابل انتقال

 آمریکا، بازار اوراق اجاره نفت (Oil Lease): صندوق‌هایی که گواهی سپرده نفت را در بورس کالای نیویورک معامله می‌کنند، سالانه میلیارد‌ها دلار گردش ایجاد کرده و به سرمایه‌گذاران خرد اجازه داده‌اند از نوسانات طلای سیاه بهره‌برداری کنند بی‌آنکه تراکنش فیزیکی صورت دهند.

چین، گواهی سپرده برنج و فولاد: بورس کالای دالیان پس از راه‌اندازی انبار‌های متمرکز و صدور گواهی سپرده برای فولاد و برنج، شاهد افزایش عمق بازار و کاهش نوسان قیمت‌های واکنشی بود؛ نکته‌ای که می‌تواند برای خودرو الگو قرار گیرد.

۳. چالش‌ها و نقد‌های احتمالی

 ۱. عدم تناسب دارایی: خودرو در مقایسه با کالای استانداردشده (مثل مس یا گندم) ویژگی‌های متنوع (مارک، تیپ، آپشن) دارد. ایجاد دسته‌بندی و استانداردسازی گواهی برای هر مدل، یک چالش فنی و اداری است.

۲. ریسک تحویل فیزیکی: هزینه انبارداری، بیمه و نگهداری خودرو، مخصوصاً در فضایی که زیرساخت انبار نخستین‌بار به این شکل استفاده می‌شود، ممکن است به افزایش هزینه تمام‌شده‌ی گواهیِ سپرده، منجر شود.

۳. تأثیر بر قیمت کف بازار:وقتی کشف قیمت در بورس رو به اوج برود، ممکن است قیمت در بازار آزاد نیز به تبع آن بالا رود؛ به‌ویژه اگر نقدینگی سرگردان (تورم‌ساز) وارد این بازار شود.

۴. نهاد ناظر و رگولاتوری:برای جلوگیری از دستکاری بازار باید سازوکار‌های محکمی وجود داشته باشد: از تعیین ضوابط انبارداری تا محدودیت حجم خرید برای هر کد بورسی.

۴. جمع‌بندی و چشم‌انداز

 گواهی سپرده خودرو می‌تواند با جذب سرمایه‌های خُرد، عمق بازار را افزایش دهد و شفافیت قیمتی را تقویت کند.

 اما برای تحقق این اهداف نیازمند استانداردسازی مدل‌ها، ارتقای زیرساخت انبارداری و تقویت نظارت هستیم.

تجربه بورس‌های کالایی بزرگ جهان نشان می‌دهد که با تسهیل فرآیند تحویل و ایجاد اعتماد مشتریان، عملاً ریسک واسطه‌گری کاهش می‌یابد و نقدینگی مولد به سمت تولیدکننده منتقل می‌شود. 

در نهایت، اگر رگولاتور و بازیگران خصوصی، با هم‌افزایی مناسبی عمل کنند، این ابزار می‌تواند به الگویی نوآورانه برای آزادسازی قیمت و تعمیق بازار خودرو تبدیل شود، چیزی که تا امروز کمتر در ایران تجربه شده است.