بخش پایانی گفت وگوی 100 دقیقه ای خبرنگار اقتصادی فارس با مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی حاوی نکات و اخبار مهمی است. چون علاوه بر اعلام وثیقه گذاری سهام شرکت ها توسط مردم در بانک ها و راه اندازی دو صندوق تضیمن کارگزاران و سرمایه گذاران در دو سال آینده ، سلطانی نژاد از تحقق رویای بورسی ها برای داشتن بانکی تخصصی و ویژه تا دو سال دیگر خبر داده است.
همچنین وی در مورد تعداد واقعی سهامداران ایرانی که گاه مورد مناقشه قرار می گیرد،توضیحاتی داد و به یکی از انتقادات اساسی در مورد ساختار سپرده گذاری مرکزی و حضور سازمان بورس پاسخ نصف و نیمه ایی داد. نصف و نیمه از آن جهت که پاسخ به چنین موضوعی باید از طرف رئیس سازمان بورس باشد که متاسفانه به رغم 6 بار تماس و یک مراجعه حضوری خبرنگار فارس به دفتر صالح آبادی برای تعیین زمان مصاحبه ، تاکنون چنین فرصتی فراهم نشده است.
به هرحال بخش پایانی این گفت وگو با خبری از بانک آریا و هدف اصلی مدیرعامل سپرده گذاری مرکزی به اتمام رسیده که در ادامه می خوانید.
*مردم می‌توانند سهام را وثیقه بانک کنند
فارس: آیا هم‌اکنون امکان وثیقه‌گذاری سهام اشخاص حقیقی برای دریافت تسهیلات از بانکها وجود دارد و آیا بانکها سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی را به‌عنوان ضمانت قبول می‌کنند؟
سلطانی‌نژاد:بله الان بانکها می‌پذیرند؛ اما بستگی به آشنایی بانکها با بورس و فرابورس و چگونگی وثیقه‌گذاری سهام هرکدام از شرکتها دارد.
فارس: اما عمده بانکهای کشور از جمله سه بانک دولتی ملت، تجارت و صادرات در بورس یا فرابورس پذیرفته شده‌اند و مدیران بانکهای خصوصی و دولتی با بازار سهام و مکانیزم‌های آن آشنایی دارند. سال 82 هم وثیقه‌گذاری سهام و اخذ وام برای خرید سهام امکان‌پذیر بود.
سلطانی‌نژاد: بله. اینجا از جمله مواردی است که باید ارتباط بانکها و بازار سرمایه تقویت شود. یکی از اهدافی برای راه‌اندازی انجام امور خدمات سهامداری در بانک ملت و سایر بانکها داریم همین است. بنابراین در درجه اول باید برای بانکها و سپس مردم فرهنگ‌سازی کنیم.
*چند درصد از 330 میلیارد برگ سهم شرکتها در بانکها وثیقه شده؟
فارس: با این اوصاف چند درصد از حدود 330 میلیارد برگ سهم شرکت‌های بورسی در بانکها وثیقه شده است؟
سلطانی‌نژاد: آمار دقیق را باید استخراج کنم. اما در حالی بخش عمده‌ای از درآمد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی مربوط به وثیقه‌گذاری است که عمده سهام شرکت‌های مشمول اصل ۴۴ یعنی 70 تا 80 درصد سهام به‌دلیل معامله شرایطی وثیقه شده‌اند.
فارس: پس سهامداران حقیقی برای اخذ وام مسکن یا خودرو می‌توانند سهام خود را نزد بانکها وثیقه کنند؟
سلطانی‌نژاد: بله. اما برخی بانکها به علت آشنایی با بورس به‌راحتی این موضوع را به نصف قیمت روز سهام یا در حالت محافظه‌کارانه به قیمت اسمی هر سهم می‌پذیرند.
*بالاخره آمار واقعی سهامداران ایرانی را چقدر اعلام کنیم؟
فارس: بازار سرمایه و بورس‌ها در حالی به اماکن شفاف معروفند که این شفافیت در برخی موارد مانند آمار دقیق تعداد سهامداران کشور وجود ندارد. برخی می‌گویند ۴ تا ۵ میلیون نفر و برخی دیگر هم از حداکثر یک میلیون و 900 هزار سهامدار ایرانی سخن می‌گویند. بالاخره آمار واقعی سهامداران ایرانی را چقدر اعلام کنیم؟
سلطانی‌نژاد: سهامدارانی که دائما خرید و فروش می‌کنند، از آمار کمتری برخوردارند. از طرف دیگر بستگی به تعریف و برداشت هرکس از سهامداران فعال و غیرفعال دارد. یعنی باید مبنای محاسبه مشخص شود.
فارس: فرض کنید سهامدار فعال کسی است که هر سه ماه یکبار معامله‌ای انجام می‌دهد. آیا آماری از این گروه دارید؟
سلطانی‌نژاد: این مبنای شماست. ممکن است سهامدار فعال از نگاه من یعنی کسی که سالی یکبار خرید و فروش می‌کند.
فارس: قبول. بر همین اساس چه آماری از سهامداران وجود دارد؟
سلطانی‌نژاد: چنین آماری وجود دارد؛ ولی علت متناقض بودن آمار تعداد سهامداران، همین برداشت‌های متفاوت است.
فارس: هم‌اکنون کل جامعه سهامداران ایرانی چند نفرند؟
سلطانی‌نژاد: بیش از چهار و نیم میلیون نفر.
فارس: از این آمار، چه تعداد از نظر شما غیرفعال‌اند؟
سلطانی‌نژاد: سهامداران غیرفعال کمی داریم؛ اما باز بستگی به مبنای محاسبه دارد. بنابراین اعلام آمار بستگی
به تعریف هر کسی دارد. در این رابطه خبرنگاران چند بار هم حساس شده‌اند اما باید مبنای واحدی باشد. ما نهادی هستیم که اطلاعات را بر اساس آنچه که افراد می‌خواهند ارائه می‌کنیم. مثلا زمانی مرکز امور زنان و خانواده دنبال آمار زنان سهامدار بود که ارائه کردیم.
فارس: پس بگویید چه تعداد سهامدار زن و سهامدار شهرستانی دارید؟
سلطانی‌نژاد: آمار زنان را اعلام می‌کنیم؛ اما تعداد سهامداران شهرستانی را نداریم؛ چون ممکن است محل تولد کسی در شهرستان باشد، اما در تهران زندگی کند. بنا بر این نمی‌دانم برخی از خبرنگاران دنبال چه هستند.
*سپرده‌گذاری مرکزی در حوزه خدمات سهامداری چه خدماتی دارد؟
فارس: در حال حاضر سپرده‌گذاری مرکزی به چند شرکت بورسی یا فرابورسی خدمات سهامداری ارائه می‌کند؟
سلطانی‌نژاد: تعداد شرکتها افزایش یافته؛ اما آمار دقیق آن را نمی‌دانم. ما هم فعلا دنبال افزایش شرکتها نیستیم. چون باید زیرساختهای لازم آن آماده شده و طرحمان با شعب بانک ملت و پست به اجرا برسد. با این حال اگر شرکتی مایل باشد، با کمال میل حاضر به ارائه خدماتیم؛ اما برخی از ناشران مقاومت می‌کنند که باید برایشان جا بیفتد. چون ما دنبال گرفتن و خواباندن پول شرکتها نیستیم. ما خواهان ارائه خدمات و کمک به تسهیل امور سهامدارانیم.
فارس: عمده مراجعان سهامداران به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ناشی از چه عواملی است؟
سلطانی‌نژاد: اصلاح مشخصات، انتقال قهری و قانونی، تایید وکالت‌نامه، صدور المثنای اوراق، دریافت گواهی‌تامه حق تقدم برخی شرکتها، دریافت سبد سهام. مراجع قضایی هم برای صدور احکام و یا صدور دستور توقیف به سپرده‌گذاری مرکزی مراجعه می‌کنند. نهادهای نظارتی هم گزارش‌هایی در مورد ترکیب سهامداران از ما می‌گیرند. در این میان کارگزاران بیشترین مراجعات را دارند که اغلب برای تخصیص سهام و اخذ کدهای مجازی و اصلاح مشخصات مشتریان می‌آیند. ناشران هم به‌دنبال ثبت اطلاعات پس از معاملات و تخصیص یا وثیقه‌گذاری گروهی کارمندان و اطلاعات سهامداران و گردش آنها اطلاعات مراجعه می‌کنند.
فارس: "سرور "های سپرده‌گذاری مرکزی که قاعدتا از حساسیت‌های بالایی هم باید برخودار باشند در کجا قرار دارند؟ آیا از لحاظ امنیتی مطمئن‌اند؟
سلطانی‌نژاد: در ساختمان حافظ که ساختمانی محکم و از لحاظ امنیتی هم مطمئن است. چون هر ۴ جهت ساختمان خالی است.
*صندوق تضمین کارگزاران تا سال آینده تاسیس می‌شود
فارس: صندوق تضمین کارگزاران که از دو سه سال پیش مطرح بود، به کجا انجامید؟
سلطانی‌نژاد: در حال طی مراحل نهایی است. آخرین مذاکرات هم دو هفته پیش با نمایندگان کارگزاران به عمل آمده و قطعا تا سال آینده عملیاتی خواهد شد.
فارس: کارکرد این صندوق چه خواهد بود؟
سلطانی‌نژاد: تضمین 80 تا 90 درصد تسویه روزانه معاملات کارگزاران. یعنی اگر یک شرکت کارگزاری روزی بدهکار شد و نکول کرد، از منابع موجود در صندوق استفاده می‌شود تا تسویه پایاپای آن روز انجام شود. چون اگر این تسویه باقی بماند، همه فرآیند دچار مشکل می‌شود. روند این صندوق به این نحو خواهد بود که کارگزاران براساس فرمولی، منابع مورد نیاز صندوق را تضمین می‌کنند. بعد از مطالعات ۱۱ کشور دیگر، ساختاری برای آن تعریف شده است. کارگزاران منابع صندوق را تامین کرده و مدیریت آن را به عهده سپرده‌گذاری مرکزی می‌گذارند؛ چون ما هم امین بازار سرمایه و هم مسئول تسویه و پایاپای هستیم. در این میان، هرچند بابت نکول کارگزاران از منابع صندوق استفاده خواهد شد، اما آن کارگزار مشمول جریمه هم خواهد شد؛ جریمه‌ای که سنگین و بازدارنده است.
فارس: جرایم هم مشخص شده‌اند؟
سلطانی‌نژاد: بله؛ براساس فرمولی است که تعیین این فرمول هم بر اساس مطالعات و تجربیات سایر کشورها صورت گرفته است.
فارس: فکر می‌کنید این صندوق اوایل سال 91 راه‌اندازی شود؟
سلطانی‌نژاد: بله. اصرار ما این است که این صندوق بعد از تصویب دستورالعمل هرچه‌زودتر عملیاتی شود. اما باید منتظر تصمیم نهایی ماند؛ چون برخی کارگزاران پیشنهاداتی برای راه‌اندازی بازار پولی کوچکی دارند که در نوع خود بسیار جالب است. اما چنین پیشنهادات و خواسته‌هایی بعد از شروع به کار صندوق انجام شود، بهتر است. از طرف دیگر این صندوق پرریسک بوده و نیاز به احتیاط دارد.
*صندوق حمایت از سرمایه‌گذاران هم راه‌اندازی می‌شود
فارس: آیا این صندوق جدید می‌تواند سرآغاز راه‌اندازی سایر صندوقهای تخصصی بازار سرمایه باشد؟
سلطانی‌نژاد: بله. ما دو طرح دیگر هم داریم که یکی از آنها تاسیس صندوق حمایت از سرمایه‌گذاران است تا دیگر شاهد بروز مشکلاتی برای برخی از مشتریان یک شرکت کارگزاری نباشیم. این صندوق در همه‌جای دنیا وجود داشته و مدیر آن سپرده‌گذاری بورس است. منابع درآمدی آن هم مشخص است و کارکرد آن به این ترتیب خواهد بود که اگر یکی از اعضای بازار سرمایه نتواند پول مردم را پرداخت کند، از طریق صندوق حمایت از سرمایه‌گذاران تسویه شود تا بعداً از روش‌هایی مانند فروش برخی دارایی‌های آن عضو (کارگزار)، مشکل برطرف شود.
*سپرده‌گذاری به‌دنبال خرید ساختمان یا ساخت آن
فارس: موضوع خرید ساختمان جدید برای شرکت (که قبلا در ملاصدرا خریداری شده بود) و همچنین تجمیع نیروی انسانی به کجا انجامید؟
سلطانی‌نژاد: به دلیل لزوم تجمیع نیروی انسانی و ارایه خدمات بهتر به‌دنبال ساختمان جدید هستیم. اما ساختمان مناسب برای سپرده‌گذاری مرکزی به‌راحتی پیدا نمی‌شود. برای همین شاید به این نتیجه برسیم که یک ساختمان بسازیم. شکل پیشرفته ارائه خدمات به سهامداران هم در حال حاضر اینگونه است که مانند بانک، مراجعان به ساختمان تقی‌نیا (واقع در خیابان سعدی جنوبی) ابتدا نوبت می‌گیرند و سپس بر حسب مورد به یکی از کارشناسان رجوع می‌کنند. اما برخی از خدمات مانند وکالت تخصصی بوده و از عهده کاربر نمی‌آید؛ یا اصلاح مشخصات که کار بسیار بسیار مهمی است. به‌شخصه برای این مورد وقت زیادی می‌گذارم. چون معتقدم اموال مردم مانند جانشان است که باید در مورد آن احتیاط کرد.
*پاسخ به انتقادی اساسی و دیرینه
فارس: ساختار مالکیت شرکت‌های سپرده‌گذار مرکزی در همه دنیا به‌گونه‌ای است که مستقل از نهاد نظارتی بوده و این شرکتها بازوی اجرایی بورس‌ها به شمار می‌روند. اما در ایران به رغم واگذاری سهام سپرده‌گذاری مرکزی توسط سازمان بورس، همچنان سازمان بورس به‌طور غیرمستقیم در مدیریت آن نقش دارد؛ چرا که هم‌اکنون سه عضو از 5 عضو هیئت مدیره شرکت توسط سازمان بورس تعیین و معرفی می‌شوند. در حالی که این رویه در تضاد آشکار با روح قانون و لزوم عدم انجام امور عملیاتی توسط نهاد نظارتی است. در این باره چه توضیحی دارید؟
سلطانی‌نژاد: چنین ترکیبی براساس تصویب مجمع عمومی سهامداران است.
فارس: ولی انتقادات عدیده و درستی نسبت به ساختار مالکیت این شرکت و همچنین مدیریت فناوری بورس تهران وارد است که متاسفانه پاسخ و اقدام شایسته‌ای هم از سوی مسئولان سازمان یا شورای بورس به عمل نیامده است. هرچند پاسخ به این انتقاد شاید در عهده شما نباشد.
سلطانی‌نژاد: همین قدر بگویم که در ترکیه نهادی وجود دارد به نام CRA. در این کشور، نهاد تسویه هم از نهاد ثبتی جداست. CRA ترکیه هم در طبقه زیرین ساختمان نهاد نظارتی قرار دارد و تحت نظارت بسیار شدیدی از سوی مقام ناظر است...
فارس: یک کشور مانند ترکیه که نمی‌تواند ملاک قرار گیرد. آیا سایر کشورها هم اینگونه است؟
سلطانی نژاد: در باقی کشورها قطعا کنترل‌ها و نظارت‌ها وجود دارد.
فارس: کنترل و نظارت که باید وجود داشته باشد. بحث بر سر مدیریت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است که باید به‌عنوان بازوی اجرایی بورس‌ها باشد...
سلطانی‌نژاد: الان در هیئت مدیره شرکت ما نمایندگان بانکها و بورس‌ها حضور دارند...
فارس: ولی سه عضو هیئت مدیره برآمده از سازمان بورس هستند. از طرف دیگر مگر شرکت اطلاع‌رسانی بورس یا مدیریت فناوری چه تخصص یا ارتباطی با سپرده‌گذاری مرکزی دارند که وارد هئیت مدیره شده‌اند؟ علاوه بر این، سازمان بورس همچنان سهام ممتاز را نگه داشته و رئیس هیئت مدیره سپرده‌گذاری هم نماینده سازمان است.
سلطانی‌نژاد: گفتم که تصمیمی بود که در مجمع عمومی سهامداران شرکت گرفته شده.
فارس: بگذریم. قضیه راه‌اندازی بانکی برای بورس یا بانک تخصصی کارگزاران به کجا انجامید؟
* رؤیای بانکی برای بورس چه وقت و چگونه محقق می‌شود؟
سلطانی‌نژاد: ابتدا تصمیم به راه‌اندازی بانکی با حیطه فعالیت وسیع داشتیم تا به ناشران و کارگزاران و همه فعالان بازار سرمایه سرویس بدهد. اما بعد از بررسی‌ها به این نتیجه رسیدیم که شاید جالب نباشد به همه فعالان خدمات بانکی بدهیم. چون هدف ما از تأسیس این بانک، کاملاً روشن و برای تسویه و پایاپای کاملاً مترقی است. چرا که در برخی از موارد مانند نکول، تسویه و پایاپای با بازار پول ارتباط پیدا می‌کند.
از طرف دیگر هرچند کارگزاران از طریق بانکهای مختلف امور بانکی خود را انجام می‌دهند، اما مایلند از منافع موجود نقل و انتقال پول منتفع شوند. ضمن اینکه در بحث اقدامات شرکتی باید نماینده‌ای در بانک داشته باشیم و به سامانه بانکی وصل باشیم تا قادر به واریز سود یا انجام امور مربوط به وجوه افزایش سرمایه باشیم. چون بحثی که در افزایش سرمایه شرکتها وجود دارد این است که طبق قانون تجارت باید فرم گواهی‌نامه حق تقدم با پست سفارشی به آدرس سهامدار ارسال شود که ممکن است سهامدار نباشد یا آدرسش تغییر کرده باشد.
بنابراین باید امکانی باشد که سهامدار با مراجعه به بانک بتواند از آن فرم پرینت گرفته و بعد از تکمیل فرم و واریز وجه، در افزایش سرمایه مشارکت کند یا اعلام انصراف دهد. به هر حال در شرایطی اصلاح قانون تجارت ادامه دارد که هدف از تأسیس بانکی برای بازار سرمایه این است که بتوانیم در بخش بانکی گفت‌وگو و استانداردهای جهانی را رعایت کنیم.
فارس: با توجه به افزایش تعداد بانکها و سخت‌گیری بانک مرکزی در ارائه مجوزهای جدید، فکر می‌کنید رؤیای ایجاد بانک بازار سرمایه چه‌وقت و چگونه محقق شود؟
سلطانی‌نژاد: این بانک، بانکی ویژه خواهد بود که نمی‌خواهد شعبه‌ای داشته باشد و یا از مردم پولی بگیرد یا پولی بدهد. بانک غیرسپرده‌پذیر (non depository) خواهد بود. بنابراین بستگی به این دارد که خودمان به نتیجه برسیم و بتوانیم مقامات را توجیه کنیم.
فارس: سرمایه این بانک به فرض دریافت مجوز چقدر خواهد بود؟
سلطانی‌نژاد: هنوز به موضوع سرمایه نرسیده‌ایم. تاکنون سه گزارش تهیه کرده و به کارشناسان حوزه بانکی و بازار سرمایه داده شده تا بعد از چکش کاری طرح ،کامل ارائه شود. بنابراین هدف ما راه اندازی این بانک در بلند مدت است و شاید تا دو سال دیگر تأسیس شود.
*قضیه پذیره‌نویسی ۱۰ میلیارد تومان از سهام بانک آریا
فارس: به‌عنوان سؤال آخر، قضیه پذیره‌نویسی ۱۰ میلیارد تومان از سهام بانک آریا در فرابورس و لغو اساسنامه آن توسط بانک مرکزی و تصمیم به بازار پرداخت حدود ۱۰۰ میلیارد تومان از سرمایه اسمی به کجا انجامید؟
سلطانی‌نژاد: از کل ۱۰۰ میلیارد تومان، ۹۰ میلیارد تومان در شعب بانک و ۱۰ میلیارد تومان از طریق فرابورس پذیره‌نویسی شده که همه منابع در همان بانک متمرکز است و مشکلی نیست. زمانی هم که بانک مرکزی تعیین تکلیف کند، پرداختها انجام می‌شود.
فارس: آیا پرداختها از طریق سپرده‌گذاری مرکزی خواهد بود؟
سلطانی‌نژاد: خیر. از همان بانکی که پذیره‌نویسی شده اما باید بانک مرکزی تصمیم‌گیری می‌کند.
فارس: سهام بانک آریا همچنان در سامانه شما وجود دارد؟
سلطانی‌نژاد: ما هیچ اطلاعاتی را در سامانه پس از معاملات پاک نکرده و همه اطلاعات را نگهداری می‌کنیم تا در صورت لزوم پاسخ‌گویی کنیم. اما اطلاعاتی که ما از بانک آریا داریم، ارزشمند نیست و در حد بسیار کوچکی از سرمایه آن است.
*شرکت سپرده‌گذاری به آی‌تی و تکنولوژی می‌بالد
فارس: در پایان این گفت‌وگوی ۱۰۰ دقیقه‌ای اگر نکته‌ای دارید بفرمایید.
سلطانی‌نژاد: تأکیدی که دارم این است که هر شرکتی به چیزی می‌بالد. شرکت‌هایی مانند سپرده‌گذاری به بخش آی‌تی و تکنولوژی می‌بالد که کارها را ساده می‌کند. من با برخی از انتقادات که مطرح می‌شود موافقم و ممکن است در برخی از امور بورکراسی وجود داشته باشد؛ اما با راه‌اندازی پورتال جامع و تجهیز آن به امضا دیجیتال، تا جایی که بتوانیم فرایندها را کوتاه خواهیم کرد. ولی برخی از موارد مانند احکام دادگاه را نمی‌توان از طریق این پورتال انجام داد و مکاتبات را به صفر رساند.
بنابراین درصددم طی دوره مدیریت دو ساله‌ام این پورتال جامع بازار سرمایه را عملیاتی کنم؛ چون بیشترین تعداد ارباب رجوع را در بازار سرمایه داریم و به مراکز و افراد متعددی سرویس می‌دهیم؛ به‌طوری که بعد از انجام معاملات تسهیلات مسکن در فرابورس تاکنون به بیش از ۶۴۰ هزار نفری که اقدام به خرید خانه از این طریق کرده‌اند، خدمات داده‌ایم.
