دنیای اقتصاد- هدیه لطفی: خرید اعتباری یا تامین مالی اعتباری خرید سهام (Margin Trading)؛ همان اختصاص اعتبار به مشتريان توسط کارگزاري است. در این روش، کارگزار بر اساس قرارداد خرید اعتباری که در چارچوب عقد شرعی مرابحه یا خرید اقساطی سهام تنظیم می‌شود، بخشی از ارزش معامله را تامین می‌کند. در واقع، کارگزار سهام را می‌خرد و در چارچوب قرارداد به مشتری می‌فروشد و اوراق بهادار خریداری شده به‌عنوان وثیقه نزد کارگزار می‌ماند.
خرید اعتباری سهام که به اعتقاد کارشناسان یکی از نیاز‌های بازار سرمایه و کمک به مشتریان بازار سهام به شمار مي‌رود، روشی است که براساس آن کارگزاران می‌توانند در یک قرارداد دو جانبه اعتبار لازم مشتریان خود را از طریق منابع بانکی تامین کنند.
به بیان ساده‌تر سهامداران می‌توانند سهام یک شرکت را به‌صورت اعتباری از یک کارگزار بخرند و کارگزار نیز در یک قرارداد جداگانه با بانک، اعتبار لازم را از طریق منابع آن بانک تامین می‌کند. در این قرار داد سه‌جانبه منافع هر سه طرف یعنی مشتری، کارگزار و بانک حفظ خواهد شد.
کارگزاری با انعقاد قراردادی با بانک از طریق منابع بانکی به مشتریان خود وام می‌دهد؛ اما سهامدار با کارگزار طرف است. بنابراین، دستورالعمل خريد اعتباري سهام شامل دو بخش رابطه مشتری با کارگزار و رابطه کارگزار با بانک است.
در گزارش پيش‌رو ساز و کار خرید اعتباری سهام به طور مفصل تشریح شده است و کارشناسان به ارائه نظرات در این زمینه پرداخته‌اند.
خرید اعتباری در تقابل با حساب اعتباری
مدیرتحقیق و توسعه بورس تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ما با ارائه توضیح مختصری در مورد سازو کار خريد اعتباری سهام اظهارکرد: مشتری به‌منظور انجام معامله اعتباری باید حساب اعتباری نزد کارگزار افتتاح کند. در این حساب باید حداقل‌های زیر رعایت شود:
الف) موجودی اولیه: درصدی از قیمت خرید اوراق بهادار است که مشتری باید به‌منظور انجام معامله اعتباری در حساب اعتباری خود نزد کارگزار داشته باشد. موجودی اولیه به‌طور معمول در حد، 50 درصد است.
ب) حداقل موجودی: درصدی از ارزش اوراق بهاداری است که به‌صورت اعتباری خریداری شده است و سهم مشتری نباید از آن کمتر شود. سهم مشتری معادل ارزش بازار اوراق بهادار منهای آورده کارگزار است. بورس‌ها معمولا حداقل موجودی را بین 25 تا 40 درصد و کارگزاران براساس الزام داخلی بین 30 تا 40 درصد در نظر می‌گیرند.
ج) اخطاریه افزایش موجودی: اگر سهم مشتری با کاهش ارزش اوراق بهادار به کمتر از حداقل موجودی برسد، کارگزار اخطاریه افزایش موجودی برای مشتری ارسال می‌کند و مشتری باید حداقل به میزان تفاوت سهم خود تا حداقل موجودی به‌روز شده براساس قیمت جدید اوراق بهادار، موجودی حساب اعتباری خود را افزایش دهد.
علي عباس كريمي افزود: پس از ارسال اخطاریه افزایش موجودی به مشتری، سه گزینه قابل پیش‌بینی است:
1) مشتری وجه موردنیاز را تامین کند؛ 2) کارگزار با فروش بخشی از اوراق بهاداری که به صورت اعتباری خریداری شده است، وجه موردنیاز را تامین کند؛ 3) مشتری اوراق بهادار دیگری را به وثیقه می‌گذارد.
اين كارشناس بازار سرمايه با ذکر مثالی ادامه داد: فرض کنید که مشتری، اوراق بهاداری به ارزش دو میلیون تومان به صورت اعتباری خریداری می‌کند که از این مبلغ یک میلیون تومان آن توسط کارگزار تامین شده است. اگر ارزش بازار اوراق بهادار به 5/1 میلیون تومان کاهش یابد، سهم مشتری به 500 هزار تومان کاهش می‌یابد (500,000=1000,000-1500,000). اگر حداقل موجودی، 25 درصد ارزش اوراق بهادار در نظر گرفته شده باشد (375,000=1500,000×25درصد)، نیازی به اخطاریه افزایش موجودی نیست. اما اگر حداقل موجودی، 40 درصد ارزش بازار باشد (600,000=1500,000×40درصد)، اخطاریه افزایش موجودی از طرف کارگزار برای مشتری ارسال می‌شود و مشتری باید حداقل 100 هزار تومان حساب اعتباری خود را افزایش دهد، در غیر این‌صورت کارگزار می‌تواند با فروش بخشی از اوراق بهادار وثیقه‌شده، ودیعه مشتری را تا حداقل موجودی افزایش دهد.
امکان سرمایه‌گذاری اهرمی
این مقام مسوول در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه آیا خرید اعتباری سهام می تواند مشوقی راهگشا برای ترغیب مردم به سهامداری در بورس باشد؟ گفت: به طور طبيعي تامین مالی اعتباری خرید اوراق بهادار، امکان سرمایه‌گذاری اهرمی را به مشارکت‌کنندگان بازار و با هدف جذب هر چه بیشتر نقدینگی به سمت بازار سرمایه ارائه می‌دهد.
کریمی ادامه داد: با استفاده از این سازوکار، مشارکت‌کنندگان می‌توانند با اتکا به سابقه اعتباری، سبد سرمایه‌گذاری و نیز توان ریسک‌پذیری خود، میزان سرمایه‌گذاريشان را افزایش دهند.
وی خاطرنشان کرد: همچنین با افزایش توان خرید، امکان افزایش تعداد مشارکت‌کنندگان بازار نیز وجود دارد و این امر در نهایت می‌تواند به افزایش کارایی بازار منجر شود.
مدیرتحقیق و توسعه بورس تهران در پايان اظهارکرد: تامین مالی اعتباری خرید، مختص سهام نیست و می‌توان برای سایر ابزارهای دادوستدپذیر در بازار سرمایه نیز از آن استفاده کرد.
كارگزار بزرگ نداريم
در ادامه معاون تامين مالي شركت تامين سرمايه لوتوس پارسيان نيز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به بورس‌هاي بزرگ دنيا اظهارکرد: در بورس‌هاي بزرگ دنيا از جمله بورس نيويورك، كارگزاران به دسته كارگزاران معمولي، كارگزاران بزرگ و كارگزاران خيلي بزرگ تقسيم مي‌شوند كه به همان درجه كه رتبه‌بندي آنها بالا مي‌رود، مزايا و خدماتي كه ارائه مي‌دهند نيز گسترش مي‌يابد.
ابوالفضل شهرآبادي در ادامه بيان كرد: به طور مثال كارگزاران معمولي مثل كارگزاران كشور ما تنها در حد خريد و فروش فعاليت مي‌كنند و كارگزاران بزرگ علاوه بر خريد و فروش سهام به تحليل و مشاوره براي مشتريان خود نيز اقدام مي‌كنند. اين در حالي است كه كارگزاران خيلي بزرگ علاوه بر تمام فعاليت ديگر كارگزاران از محل حساب بانكي خود خريد اعتباري براي سهامداران انجام مي‌دهند.
وي ادامه داد: اين خريد اعتباري به مثابه وام بدون بهره است كه كارگزاران به مشتري خود اعطا مي‌كنند كه اين اقدام در شرايط رونق بازار نه تنها به مشتري در كسب سود كمك خواهد كرد، بلكه باعث افزايش نقدشوندگي بازار و در نهايت رونق بازار سرمايه خواهد شد كه متاسفانه روش مزبور در بورس به اين معنا نيست. مدير سابق امور بين‌الملل بورس اوراق بهادار تهران در ادامه افزود: تجربيات مثبت دنيا در استفاده از اين روش حاكي از آن است كه ارائه تسهيلات به صورت اعتباري و جهت خريد به كارگزاران نه تنها باعث افزايش جذابيت بازار سرمايه براي عموم مردم مي‌شود، بلكه سرمايه‌گذاران جديدي را نيز به اين بازار جلب مي‌كند. وي خاطرنشان كرد: بورس اوراق بهادار ايران نيز بايد در اين سمت حركت كند و دستورالعمل‌هاي لازم براي دستيابي به اين هدف را دنبال كند.
شهرآبادي در ادامه افزود: در ايران شركت‌هاي كارگزاري بزرگ را داريم به طوري كه حداكثر سرمايه يك كارگزاري 5 ميليارد تومان است و چنانچه در كشور روش خريد اعتباري سهام به معناي واقعي راه‌اندازي شود، انگيزه‌اي خواهد بود، براي افزايش سرمايه شركت‌هاي كارگزاري.
وي ادامه داد: در اين صورت يا كارگزاري‌ها خود اقدام به افزايش سرمايه مي‌كنند تا از اين طريق منابع مالي در اختيار مشتريان قرار دهند يا از طريق تسهيلات بانكي و در وثيقه گذاشتن سهام وام دريافت مي‌كنند و هر زمان كه سهام خود را فروختند، پول بانك را پرداخت مي‌کنند.
شهرآبادي در ادامه خاطرنشان كرد: اما در هر صورت بايد مشتريان بانك‌ها و كارگزاران از نظر ريسك‌پذيري رتبه‌بندي شوند؛ مشتريان پرريسك اعتباري دريافت نكنند و در مقابل مشتريان خوش‌حساب و با درجه ريسك‌پذيري بالا اعتبار لازم را بگيرند. وي ادامه داد: در هر صورت فرد اعتباردهنده چه بانك باشد و چه كارگزار. به ازاي اعتبار اعطاشده بهره‌اي هرچند كمتر از ديگر موارد دريافت مي‌كند. شهرآبادي خاطرنشان كرد: اين نكته را نيز بايد در نظر گرفت كه بايد انگيزه لازم براي بانك‌ها درخصوص اعطاي وام يا اعتبار ايجاد شود كه بانك راهكار، انگيزه و سودي براي ايجاد اين امر در نظر داشته باشد.
اين استاد دانشگاه افزود: الگوبرداري از بازارهاي دنيا مي‌تواند كمك بسيار زيادي به راه‌اندازي و رونق اين روش در بورس ايران داشته باشد، تا همگام با روش‌هاي حاضر در بورس‌هاي جهاني حركت كند.
اعتبارات تعیین شده بر اساس قواعد تعریف شده
مدیرعامل کارگزاری بانک کارآفرین در گفت‌وگو با خبرنگار «دنياي اقتصاد» با اشاره به مفهوم خرید اعتباری سهام اظهارکرد: خرید اعتباری سهام هنگامی روی می‌دهد که مشتری بابت خرید سهام تا سقف تعیین‌شده توسط کارگزاری نسبت به تسویه طبق مقررات بورس (سه روز کاری) اقدام نكند و براساس توافق از محل منابع مشخصی از کارگزاری تسویه صورت می‌گیرد. جواد عشقی‌نژاد در ادامه افزود: اعتبارات تعیین شده در این کارگزاری بر طبق قواعد تعریف شده برای هر مشتری با توجه به گردش حساب ماهیانه تعیین و سپس با کنترل‌های دوره‌ای از سوی کمیته اعتبارات کارگزاری، عملکرد مشتری بررسی تا نسبت به تغییر یا ادامه روند کار تصمیم‌گیری شود. وی در ادامه خاطرنشان کرد: سرمایه کارگزاری‌ها در بسیاری از مواقع امکان پرداخت این تامین را ندارد واز محل اعتبارات بانکی که هزینه آن توسط خود متقاضی اعتبار پرداخت می‌شود و در واقع شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری کنترل منابع را بر عهده دارد.
عشقی‌نژاد تصریح کرد: بدنه و چارچوب خرید اعتباری در همه جا یکسان است و آنچه منجر به تفاوت می‌شود وضع مقررات متناسب با تجزیه و تحلیلی است که هر کارگزاری از اهداف اعطای این اعتبار از جمله میزان ریسک سنجی اعتبارات، تشخیص نوع اعتباردهی و سایر موارد دارد.
کنترل‌های دوره‌ای
مدیرعامل کارگزاری بانک کارآفرین در ادامه گفت: نکته اساسی در مساله اعتبار خرید سهام مربوط به کنترل‌های دوره‌ای مشخص شده از سوی کارگزار است که با راهنمایی و اعلام به موقع می‌تواند از زیان مشتری جلوگیری یا حتی نسبت به کاهش یا حذف اعتبار وی اقدام کند.
وی خاطرنشان کرد: همچنین چون خرید بخشی از سهام از این محل بوده، بنابر این در صورت وقوع زیان در خرید سهام به صورت اعتباری ، زیان وارده به عهده سرمایه‌گذار خواهد بود.
تعمیم خرید اعتباری به دیگر اوراق
عشقی‌نژاد در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه چقدر موافق خريد اعتباري سهام هستيد؟ گفت: هر ابزار جدیدی به تناسب شروع و استفاده مطمئنا دارای نقایصی است و اعتبار خرید سهام نیز از این امر مستثنی نیست؛ آنچه مسلم است روش استفاده و در اختیار گذاردن اعتبارات باید در گام اول مغایر با منافع مشتری نباشد و برای دستیابی به چنین هدفی کارگزاری‌ها می‌توانند از راهکارهای مختلف و حتی قوانین متناسب با قدرت ریسک هر مشتری استفاده کنند، تا ضمن جلوگیری از زیان مشتری، آنها را نسبت به ایجاد پرتفوی با بازده بالاتر راهنمایی كنند.
مدیر عامل کارگزاری بانک کارآفرین در ادامه خاطرنشان کرد: در صورتی که کلیه موارد متناسب با ظرفیت موجود و نوع مشتریان مورد سنجش و ارزیابی کمی و کیفی قرار بگیرد، ساير ابزارهاي نوين مالي بازار سهام از جمله اوراق صكوك يا اوراق اختيار فروش نیز به این روش تعمیم خواهند یافت.
وی تصریح کرد: در این صورت افراد با انواع نگرش در نوع سرمایه‌گذاری به ورود به این بازار ترغیب خواهند شد و همچنین منفعت و هزینه این اقدام برای کارگزاری و سرمايه‌گذار نباید نادیده گرفته شود.
محبوبيت خريد اعتباري در عرضه‌هاي بلوكي
مهدي عليخاني، يكي ديگر از كارشناسان بازار سرمايه نيز در گفت‌وگو با خبرنگار ما اظهارکرد: يكي از موارد خيلي مهم در مباحث مالي، بحث تامين مالي است اين تامين مالي مي‌تواند براي يك شركت بزرگ درخصوص اجراي پروژه‌ها يا براي يك شركت سرمايه‌گذاري براي اجراي سرمايه‌گذاري‌هايش يا براي يك شخص حقيقي در رسيدن به هدف باشد كه يكي از اين راه‌هاي تامين مالي خريد سهام به صورت اعتباري است.
وي ادامه داد: اين مساله به شخصيت فرد استفاده‌كننده از روش و بيشتر به مبحث ريسك‌پذيري و ريسك‌گريزي وي بستگي دارد.عليخاني خاطرنشان كرد: اما يكي از روش‌هاي تامين مالي به خصوص در عرضه‌هاي بلوكي كه توسط سازمان خصوصي‌سازي صورت مي‌گيرد، خريد سهام به صورت اعتباري است؛ در اين عرضه‌ها معمولا 20 درصد از ارزش معامله به صورت نقد و بقیه طي 4 تا 5 سال و به صورت اقساط پرداخت مي‌شود كه اشخاص براي خريد بلوك مزبور اقدام به خريد اعتباري مي‌كنند. وي ادامه داد: در اين روش شركت‌هاي كارگزاري طبق مفادي كه با سهامدار به توافق مي‌رسد، مبلغي را به صورت اعتبار در اختيار شخص قرار مي‌دهند تا وي بتواند نسبت به خريد سهام مزبور اقدام كند.
اين كارشناس بازار سرمايه در ادامه افزود: شركت‌هاي كارگزاري نيز گاهي از سرمايه در اختيار خود و گاهي از طريق بانك‌ها مبلغ موردنياز را تهيه مي‌كنند؛ طبق قوانين بانكي، بانك‌هاي كشور مي‌توانند مبالغ موردنياز كارگزاران را به صورت وام به آنها اعطا كنند كه در اين صورت كارگزاري به عنوان واسط عمل مي‌كند و ديگر بانك با اين شركت‌ها طرف معامله است نه با شخص خريدار سهام!
ورود منابع جديد به بازار
عليخاني خريد اعتباري را روشي براي ورود منابع جديد به بازار سرمايه دانست و گفت: اين روش به خصوص در زمان رونق بازار مي‌تواند منابع جديدي را به بورس اوراق بهادار هدايت كند؛ افراد مي‌دانند در شرايط رشد بازار سرمايه، نه تنها هزينه‌اي براي خريد سهام پرداخت نمي‌كنند، بلكه سودي نيز كسب خواهند كرد و به اين ترتيب تمايل بيشتري براي استفاده از اين روش خواهند داشت.
وي خاطرنشان كرد: اما چنانچه بخواهيم از اين روش به عنوان راهي براي تشويق عموم مردم براي ورود به بازار سرمايه استفاده كنيم، موفق نخواهيم بود؛ چون از طرفي شركت‌هاي كارگزاري تنها براي مشتريان بزرگ و قابل اعتماد خود اين راهكار را قائل هستند و از طرف دیگر بانك‌ها اعتبار مشخصي در اختيار كارگزاري‌ها قرار مي‌دهند كه جوابگوي تمام افراد نيست. عليخاني خاطرنشان كرد: چنانچه بخواهيم از اين روش براي تشويق عموم مردم به سرمايه‌گذاري در بورس استفاده كنيم، بايد سازوكار جديدي براي آن تعريف شود. به طور مثال سازمان خصوصي‌سازي سهام بلوكي را به صورت نقد و اقساط به عموم مردم عرضه كند.
